Michał Jędrzejek

Ateizm walczący, sceptyczny i pobożny

Jakie pytania stawiają dziś ateiści? Czym jest dla nich religia? Jakie formy przyjmuje ich niewiara? Krótki przegląd nowych książek o ateizmie.

Michał Jędrzejek

Inspirujący Kołakowski?

Mentzel świetnie zna twórczość Kołakowskiego. Był autorem wywiadu rzeki z filozofem i redaktorem wielu tomów jego pism. Przygotowana przez niego biografia to z jednej strony przystępna opowieść dla szerszego grona czytelników, a z drugiej – oryginalna interpretacja niektórych życiowych zakrętów Kołakowskiego.

z Anną Szwed rozmawia Michał Jędrzejek

Usłyszeć głos katoliczek

Gdy jedne katoliczki uczestniczą w Strajku Kobiet, inne świadomie wybierają postawę konserwatywną. Walka o autonomię może przyjmować różne formy.

Michał Jędrzejek

Wiele ateizmów

Diagoras z Melos, grecki poeta z V w. p.n.e., miałby być pierwszym znanym nam ateistą. Według jednych autorów jego niewiara wynikała z powodów poznawczych (Diagoras był uczniem atomisty Demokryta), według innych – z moralnych (pomyślność, jaką cieszą się źli ludzie, uważał za argument przeciw istnieniu Bożej sprawiedliwości).

z Władysławem Stróżewskim rozmawia Michał Jędrzejek

Światłocień

W rozpatrywaniu samego siebie trzeba zachować ostrożność, aby uniknąć tak megalomanii, jak i nadmiernego autokrytycyzmu. Zawsze jest jakiś światłocień.

z Tomaszem Polakiem rozmawia Michał Jędrzejek

Kościelnej maszyny nie da się naprawić

Reformatorzy w Kościele byli i będą, a system jest wciąż taki sam. Gdy Franciszek z Asyżu próbował tworzyć Kościół ubogi, to jego reforma została zneutralizowana w ciągu jednego pokolenia. Z obecnym papieżem będzie tak samo.

z Elżbietą Adamiak, Zbigniewem Mikołejką, Stanisławem Obirkiem i ks. Eligiuszem Piotrowskim rozmawia Michał Jędrzejek

Błąd systemu

Nowa książka Tomasza Polaka to istotne wydarzenie intelektualne w polskich dyskusjach o religii. Być może najważniejsze od czasu debaty nad tezami ks. Wacława Hryniewicza o „pustym piekle”.

Michał Jędrzejek

Żyjemy w epoce świeckiej

Ta książka wyrosła z doktoratu. W jego recenzji Andrzej Szahaj napisał słowa rzadko przy takich okazjach spotykane.

Michał Jędrzejek

Hans Blumenberg, niewidzialny filozof

Sto lat temu urodził się Hans Blumenberg – jeden z najciekawszych myślicieli powojennych Niemiec. Jego twórczość jest wciąż mniej znana niż prace Heideggera czy Habermasa, ale zarówno na świecie, jak w i Polsce spotyka się z rosnącym zainteresowaniem.

Michał Jędrzejek

Historia rodzinna

Warto śledzić serię wydawnictwa Austeria „Z rękopisów”. Wśród opublikowanych w tym roku miniatur literackich pojawiły się m.in. znakomite Wodospady – esej o historii rasizmu autorstwa nieodkrytego jeszcze w Polsce Eliota Weinbergera. A teraz poruszająca, pisana pod pseudonimem, Adele Piotra Morgenbessera.

Michał Jędrzejek

Na ścieżkach duchowości

Od 150 lat mamy koniunkturę na pojęcie „duchowość”. Sekularyzacji towarzyszy bowiem proces indywidualizacji religijnych poszukiwań.

z Marcinem Fabjańskim rozmawia Michał Jędrzejek, Marek Maraszek

Filozofia jako bunt i terapia

Dla wielu filozofów Zachodu życie było medytacją. Nie siadali co prawda w pozycji lotosu, ale potrafili tak na siebie wpływać, że dostrzegali świat na nowo w całej jego zmienności.

z Richardem Kearneyem rozmawia Michał Jędrzejek, Mateusz Burzyk

Droga do siebie wiedzie przez innego

Twierdzę, że można wierzyć w boskość, ale jednocześnie wątpić i stawiać pytania. Można być też niewierzącym, ale chcieć wierzyć albo przynajmniej zrozumieć i podjąć dialog z tymi, którzy wierzą. Można nawet być jednym rano, a drugim wieczorem – w ciągu jednego dnia.

Michał Jędrzejek

Papieże i kino

Nasze wyobrażenie o urzędzie papieża w dużej mierze tworzy dziś popkultura. Postanowiliśmy więc przyjrzeć się, jak kształtowały się relacje między światem filmu i Watykanem. Co papieże sądzili o kinie? Jak filmowcy postrzegali rzeczywistość „za Spiżową Bramą”?

Michał Jędrzejek

3 razy „nie”. O majowych wyborach

Przypominamy trzy najważniejsze powody, dla których majowy termin wyborów prezydenckich może uderzać w prawa obywateli i stabilność naszej demokracji.

z ks. Tomášem Halíkiem rozmawia Mateusz Burzyk, Michał Jędrzejek

Chrześcijaństwo śpi

Niektórzy uważają, że chrześcijaństwo wciąż jest na początku swoich dziejów, inni, że umiera. Ja sądzę, że chrześcijaństwo jest w trakcie sjesty, że śpi. To jednak ważny czas. Odpoczynek umożliwia podjęcie nowych zadań, pozwala pójść głębiej.

z Katarzyną Kłosińską i Michałem Rusinkiem rozmawia Michał Jędrzejek

Nie zarazić się złym językiem

W polityce możemy kogoś traktować jak partnera – tak byłoby najlepiej. Może on być konkurentem – jak w sporcie. Często jest jednak wrogiem – jak na wojnie. Na wojnie nie chodzi o to, by dojść do porozumienia, ale by zniszczyć tego, kto jest po drugiej stronie. To może być droga od słów do przemocy.

Michał Jędrzejek

Przygody „boga filozofów”

Choć sam termin „bóg filozofów” pojawił się w poł. XVII w., rozmaite koncepcje boskości były obecne w filozofii już w starożytności, a formułowane bywają też współcześnie. Praca Stefana Klemczaka stanowi imponującą próbę opowiedzenia dziejów tej kategorii.

z Charlesem Taylorem rozmawia Michał Jędrzejek, Mateusz Burzyk

Filozof w czasach sekularyzacji

„Epoka świecka” oznacza dla mnie przejście od życia religijnego mającego swój środek ciężkości w wielkich narodowych Kościołach do świata olbrzymiej różnorodności duchowych i religijnych poszukiwań.

Michał Jędrzejek

Duchowy atlas Polski A.D. 2019

Lekcją, którą powinniśmy sobie wszyscy przyswoić, jest uznanie istniejącego w Polsce pluralizmu. Prosty podział na „wiarę” i „niewiarę” nie oddaje sprawiedliwości faktycznemu zróżnicowaniu.

z Szymonem Hołownią rozmawia Michał Jędrzejek, Elżbieta Kot

Nikt mnie z Kościoła nie wygoni

Moja metoda nie polega na tym, żeby szukać, lecz żeby nie przegapiać. Udało mi się w życiu nie przegapić spotkań z ludźmi, którzy powiedzieli mi o chrześcijaństwie więcej niż wszystkie przeczytane książki.

z Zbigniewem Mentzlem rozmawia Michał Jędrzejek

Nic nie ginie, wszystko jest niezniszczalne

Wszystko, co Kołakowski przeżył w czasie wojny, skłaniało go, żeby szukać w Piśmie Świętym argumentów przeciwko mądrości i sprawiedliwości Boga. Skoro Bóg nas sądzi i rozlicza, to my możemy sądzić i rozliczać Boga. Z czasem Kołakowski zaczął jednak pojmować, że o Bogu – tak jak o śmierci – wiemy znacznie mniej, niż nam się wydaje.

Mateusz Burzyk, Michał Jędrzejek

Prawicowy anarchista

Choć dwóch Francuzów zdobyło w ostatnich latach literackiego Nobla (J.M.G. Le Clézio i Patrick Modiano), to właśnie Houellebecq jest najbardziej rozpoznawalnym żyjącym pisarzem znad Loary. Jak postrzega swój kraj i jaki obraz Francji odmalowuje w swych powieściach?

z Rodem Dreherem rozmawia Mateusz Burzyk, Michał Jędrzejek

Opcja Benedykta

Spotkałem niedawno katolika, który powiedział mi, że spodziewa się upadku Kościoła instytucjonalnego w Niemczech za mniej więcej 30 lat. Jego zdaniem wiara przetrwa tylko w rodzinach, które naprawdę nią żyją. Moja propozycja skierowana jest właśnie do chrześcijan żyjących w krajach, które przeszły sekularyzację.

Michał Jędrzejek

Nietypowe światy Olivera Sacksa

Gdy czytamy opowieści Sacksa, najpierw pojawia się zdumienie. Zaczynamy myśleć o różnych światach, w których żyjemy jako ludzie, jako istoty żywe, kształtowane przez specyfikę naszej percepcji, pamięci, zdolności intelektualnych. Następnie zaś przychodzą uczucia głębokiego szacunku i empatii dla przedstawionych bohaterów.

z Michałem Łuczewskim rozmawia Michał Jędrzejek

Zrozumieć Wojtyłę

Brakuje mi niepokoju związanego z Janem Pawłem II. Lewica czyta go przez pryzmat jego kultu: gadżetów, kremówek, pomników. Prawica traktuje jak kopalnię cytatów. A może trzeba myśleć o nim inaczej?

z ks. Michałem Hellerem rozmawia Michał Jędrzejek

Znamy tylko małą cząstkę wieczności

Nauka, która pozbawia świat tajemniczości, to nauka XIX-wieczna, gdy wydawało się, że wszystko da się wyjaśnić za pomocą korbek, śrubek, pasów transmisyjnych i kół zębatych. A tak nie jest. Współczesna nauka wprowadza człowieka w świat tajemnic.

Michał Jędrzejek

Republika listów

W archiwum Leszka Kołakowskiego znajduje się ok. 16 tys. listów. Powoli poznajemy kolejne części tych zbiorów – obecnie nadszedł czas na korespondencję prowadzoną z Andrzejem Walickim, wybitnym badaczem filozofii polskiej i rosyjskiej.

z Agatą Skowron-Nalborczyk rozmawia Michał Jędrzejek

Islam i seks

We współczesnym islamie jesteśmy świadkami ruchu, który można porównać do protestanckiego purytanizmu. Usuwa on z przestrzeni publicznej „wyzywające” sposoby zachowania czy ubioru. Znikają gdzieś dawna swoboda i tolerancja cechujące od wieków kulturę muzułmańską.

Michał Jędrzejek

Jasność

Wywiad rzeka z Władysławem Stróżewskim (obok Tischnera i Woleńskiego jedną z najciekawszych osobowości krakowskiej filozofii ostatnich lat) składa się z dwóch części.

z Russellem Ronaldem Reno rozmawia Mateusz Burzyk, Michał Jędrzejek

Dlaczego mam kłopot z Franciszkiem

Martwię się o atmosferę dezorientacji i wieloznaczności, która otacza papieża Franciszka. W większości przypadków rodzi ona podziały i konflikt, a nie prowadzi do rozstrzygających i jasnych świadectw jego papieskiej władzy.

z Michaelem J. Sandelem rozmawia Michał Jędrzejek, Jacek Kołtan

Żyjemy razem

Walkę z nierównościami utrudnia merytokratyczna pycha – przekonanie, że i bogaci, i biedni zasłużyli na swój los. To błędna perspektywa. Zamiast niej powinniśmy kultywować poczucie, że żyjemy razem, solidarnie mierzymy się z różnymi wyzwaniami i troszczymy się o wspólne dobro.

Michał Jędrzejek

Wybierać, widzieć, robić miejsce

Oto pewna bajka Ezopa: „Astronom miał zwyczaj wychodzić co wieczór i przyglądać się gwiazdom. Otóż kiedyś przechadzał się pod miastem i mając umysł całkiem zajęty niebem, przypadkiem wpadł do studni. Ponieważ jęczał i wołał, przechodzień jakiś, który usłyszał jego lamenty, podszedł, a dowiedziawszy się, co się zdarzyło, rzekł mu: »Ej ty, próbujesz dostrzec to, co na niebie, a tego, co na ziemi, nie widzisz?«”.

Michał Jędrzejek

Duch dziejów i metafory

Gdyby pisać historię pojęcia „prawda”, przez wieki nie mielibyśmy innego materiału niż jej klasyczna definicja: „Prawda to zgodność rzeczy i umysłu”.

Mateusz Burzyk, Michał Jędrzejek

Wszystkie życia Zygmunta Baumana

W długim, ponad 90-letnim życiu Zygmunta Baumana skupiają się jak w soczewce newralgiczne epizody z polskiej historii: narodowościowe napięcia II RP, traumy okupacji, zaangażowanie intelektualistów w budowę demokracji ludowej, rozczarowanie komunizmem, przymusowe emigracje i trudne rozliczenia z przeszłością

z Agnieszką Godfrejów-Tarnogórską rozmawia Michał Jędrzejek

Chrześcijanka, luteranka, feministka

Każdy ewangelik podejmuje ważne decyzje w odniesieniu do Bożego Słowa. Nie odpowiada za swoje życie przed Kościołem ani księdzem, ale przed Bogiem. To daje z jednej strony poczucie wolności, ale z drugiej – nakłada na jednostkę olbrzymią odpowiedzialność.

z Hansem Joasem rozmawia Michał Jędrzejek

Max Weber nie miał racji

Reformacja bywa czasem rozumiana jako ważny punkt procesu „odczarowania”, jednakże gdy zwrócimy uwagę choćby na silną wiarę Lutra w istnienie diabła, to teza ta wyda się wątpliwa. Niektórzy historycy twierdzą nawet, że lata 1500–1650 to epoka wyjątkowo zaczarowana.

Michał Jędrzejek

„Mam na Pana nowy zamach”

Jak wygląda współpraca redaktora z wybitnym twórcą? Autora trzeba nagabywać i mobilizować; podpowiadać nowe tematy i prosić o recenzje głośnych książek, o manifesty polityczne czy nekrologi.

z Szymonem Wróblem rozmawia Michał Jędrzejek

Filozof i Warszawa

Kołakowski, Baczko, Pomian i Siemek wydźwignęli polską filozofię do „aktualności”, która obchodziła się bez śledzenia i mechanicznej imitacji najnowszych filozoficznych języków, i do „europejskości”, która nie potrzebowała już nikogo „doganiać”.

Michał Jędrzejek

Zaciekawienie i opór

Książka Marty Soniewickiej mogłaby nosić ten sam tytuł co znana praca Karla Jaspersa Nietzsche. Wprowadzenie do rozumienia jego filozofii. Mamy w niej bowiem do czynienia z ambitną próbą możliwie systematycznego i klarownego wykładu wszystkich głównych pojęć używanych przez niemieckiego myśliciela.

z Tomaszem Polakiem rozmawia Michał Jędrzejek, Rafał Zawisza

Nigdy się nie dowiemy, co zaszło między nimi

Giorgio Agamben ma rację co do niemożliwości „pogodzenia sprawiedliwości i zbawienia”. Zbawienie nie jest sprawiedliwe. Jest nie-sprawiedliwe. Ale przypominanie tego to ślepa uliczka, skoro ludzie wciąż chcą i jednego, i drugiego: sprawiedliwości i zbawienia.

Michał Jędrzejek

Spór o dziedzictwo oświecenia

Reinhart Koselleck (1923–2006) był wybitnym historykiem, wykładowcą niemieckich i zagranicznych uczelni, uczestnikiem papieskich spotkań z intelektualistami w Castel Gandolfo.

z Aleksandrem Smolarem rozmawia Michał Jędrzejek

Kruchość

Poczucie kruchości jest dla mnie czymś szczególnie europejskim. Jesteśmy kontynentem małych narodów. Wojny i tragedie nauczyły nas, że konieczne są kompromis i szukanie porozumienia w świecie podzielonych racji.

z ks. Robertem Woźniakiem rozmawia Michał Jędrzejek

Bóg umarł, ale nie jest martwy

Na krzyżu zdemistyfikowany zostaje obraz Boga jako bestii i despoty, który zagarnia i podporządkowuje. Ukazuje On siebie w uniżeniu. Jego najgłębsza interwencja w dzieje świata nie jest inwazyjna.

Michał Jędrzejek

Teologia śmierci Boga – 50 lat później

Jeżeli Bóg istnieje i czyta prasę, to nie wspomina chyba zbyt dobrze świąt wielkanocnych 1966 r. Amerykański tygodnik „Time” po raz pierwszy w swojej historii nie zamieścił wtedy na okładce żadnej fotografii czy ilustracji, lecz tylko trzy słowa zapisane czerwonymi literami na czarnym tle: „Is God Dead?” (Czy Bóg jest martwy?).

Michał Jędrzejek

Nasza wieczna sprawa z Kołakowskim?

Tokarski chce rozpoznać w pracach Kołakowskiego trwały rdzeń, nerw, temat obecny w całej filozoficznej drodze. Okazuje się nim tytułowa „obecność zła”. Od zaangażowania w komunistyczny reżim, żywiący się prometejską nadzieją na wyplenienie ziemskiego zła, po uznanie religijnej nauki o grzechu pierworodnym i diable.

z Basilem Kerskim rozmawia Michał Jędrzejek

Ten obcy, ten nasz

Jesteśmy społeczeństwem, które ma olbrzymie doświadczenia migracyjne. Od uchodźstwa politycznego do emigracji zarobkowej. Bolesnym paradoksem jest to, że doświadczenia te nie wpływają na nasze postawy.

z Jarosławem Makowskim rozmawia Michał Jędrzejek

Szuflada z Biblią i poezją

Nie ma takiego języka, który obejmowałby wszystkich. Język teologiczny ma zaś dwie zalety. Po pierwsze, jest inkluzywny, po drugie, perswazyjny, w tym sensie, że nasycony jest wartościami.

z Krzysztofem Liedelem rozmawia Michał Jędrzejek

Piąty wymiar bezpieczeństwa

Samo pojęcie już funkcjonuje, istnieją też międzynarodowe akty prawne dotyczące cyberterroryzmu, ale tak naprawdę w doktrynie przyjmuje się, że nikt nie stwierdził jeszcze ataku cyberterrorystycznego w ścisłym sensie.

z Scottem Atranem rozmawia Jakub Drath, Michał Jędrzejek

Barbarzyńcy w ogrodzie

Liberalni przywódcy lubią powtarzać, że należy wspierać umiarkowany islam. To najgorsze, co można powiedzieć młodym ludziom. Oni nie chcą być umiarkowani – przeciwnie, chcą być bohaterami, potrzebują idei, chwały i wartości. Ale co może być dla nich taką wartością, inną niż radykalny dżihad?

Michał Jędrzejek

Pojednanie Kościołów – pojednanie narodów

O pojednaniu i przebaczeniu, o trudnych kartach polsko-rosyjskiej historii, ale również o wraku tupolewa i „ideologii gender” dyskutowali duchowni, politycy i ludzie kultury podczas konferencji Przyszłość chrześcijaństwa w Europie. Rola Kościołów i narodów Polski i Rosji, która odbyła się pod koniec listopada w Warszawie.

z Adamem D. Rotfeldem rozmawia Michał Jędrzejek, Dominika Kozłowska

Nowy porządek światowy

Świat zmienia się coraz szybciej, a myślenie polityków z reguły pozostaje dosyć tradycyjne. Przykładowo: decyzje polskich polityków i wojskowych – świadomych przecież potencjalnej groźby konfliktu w cyberprzestrzeni – wydają się niekiedy anachroniczne, zwłaszcza gdy dotyczą rozbudowywania i modernizacji sił pancernych. Z drugiej strony, warto pamiętać, że konflikty w cyberprzestrzeni będą rozgrywać się równolegle z konfliktami konwencjonalnymi. A zatem potrzebne są zbrojenia, które umożliwią przeciwstawienie się potencjalnej napaści, zarówno z użyciem tradycyjnych środków walki, jak też nowych narzędzi wojny w cyberprzestrzeni.

Michał Jędrzejek

Schyłek chrześcijaństwa tradycyjnego

Filozofowie bywają użyteczni. „Nie mają bowiem stałego rewiru polowań – lecz tylko licencję kłusownika. Filozof nie jest ekspertem, ale kaskaderem: dublerem eksperta w sytuacjach niebezpiecznych” – autoironiczna uwaga Odo Marquarda trafnie odpowiada charakterowi Kłopotu z chrześcijaństwem – rozmowy Tadeusza Bartosia i Agaty Bielik-Robson.

z Martą Trzebiatowską rozmawia Michał Jędrzejek

Dlaczego kobiety odchodzą z Kościoła?

Religijność kobiet jest wyższa niż mężczyzn. Ta różnica może jednak zniknąć. Jeśli pomimo postępującego procesu sekularyza cji kobiety wciąż są zainteresowane religią, to objęcie stanowisk kierowniczych w instytucjach kościelnych mogłoby zatrzymać je we wspólnocie. Ale jeśli religia jest im już obojętna – nie ma drogi powrotnej.

z Grace Davie rozmawia Michał Jędrzejek

Religia zastępcza

Im bardziej stajemy się świeccy, tym nasze dyskusje o religii są niższej jakości. Nie mamy bowiem informacji, których potrzebujemy. Wielu Europejczykom grozi religijny analfabetyzm.

Michał Jędrzejek

Z Biblią i gazetą

11 lat pracował w korporacji. Przez rok był biskupem. Ma pięcioro dzieci. Oto Justin Welby – arcybiskup Canterbury na czas ekonomicznego kryzysu.

Michał Jędrzejek

Doktorant w Instytucie Filozofii UJ oraz w Akademii Artes Liberales, redaktor miesięcznika „Znak”. Przygotowuje rozprawę doktorską na temat dziejów metafory śmierci Boga w XIX i XX w.