Michał Jędrzejek: W 1978 r., czyli 40 lat temu, Karol Wojtyła został papieżem. Pan urodził się rok później – w 1979 r. Czuje się Pan przedstawicielem „pokolenia JP II”? Pytam Pana i jako socjologa, i jako dyrektora programowego warszawskiego Centrum Myśli Jana Pawła II.
Michał Łuczewski: Na studiach zaimponowała mi piękna dziewczyna, która irytowała naszych liberalnych wykładowców, głosząc, że cierpi na „janopawłowe ukąszenie”. Szybko jej się oświadczyłem, a po kilku latach okazało się, że się zaraziłem i cierpię na to samo. Pokolenia JP II jeszcze nie stworzyliśmy, ale jesteśmy na dobrej drodze, bo mamy już czworo dzieci.
Na czym polega to „janopawłowe ukąszenie”?
To odwrotność ukąszenia heglowskiego. Po II wojnie światowej część polskich intelektualistów uwierzyła w żelazne prawa historii i w to, że duch dziejów znalazł się po stronie komunizmu, któremu zaczęli służyć. Ukąszenie heglowskie zabrało im wolność. Jan Paweł II daje wolność. Wojtyła cały czas żył – w II RP, w nocy nazizmu i komunizmu, w III RP – jak człowiek wolny. Dla niego nie istniał żaden historyczny przymus. Nie wierzył w żaden współczesny „-izm”. Szedł swoją drogą. Żył pięknie i tak intensywnie jak nikt z nas. Miał wiele twarzy: aktora, robotnika, poety, intelektualisty, sportowca, filozofa, przywódcy, kapłana, mistyka, proroka, świętego. Żeby dać się mu „ukąsić”, trzeba najpierw zadać sobie pytanie: jak Wojtyła w ogóle był możliwy? Jak wychodząc z niezbyt sympatycznego miasteczka, z rodziny tak boleśnie doświadczonej, jak idąc przez dwa totalitaryzmy, zbudował tak piękne życie? I jak udało mu się nie zagubić w tych wszystkich rolach? To było też jego pytanie. W swoim poemacie Profile Cyrenejczyka opisał aktora – musiał tu myśleć o sobie – który traci swoją tożsamość: „Tylu ludzi wyrastało koło mnie i przeze mnie, i ze mnie poniekąd. (…) Ale skoro ja także jestem człowiekiem, czyż natłok tych innych ludzi mnie samego jakoś nie wykrzywił?”. Wojtyła przeszedł przez natłok innych ludzi, ale nie wykrzywił się, lecz sprawił, że wszyscy się prostowaliśmy. Taki wolny człowiek ani nie był możliwy w wieku XX, ani nie jest możliwy teraz, a jednak żył i nadal żyje.
A pamięta Pan, kiedy został „ukąszony” przez Wojtyłę?
Wszystko przez moją żonę Paulinę. Ona zajmowała się teologią i Janem Pawłem II, ja socjologią i wszystkim poza Janem Pawłem II, a po latach się zamieniliśmy. Ona skończyła socjologię, a ja zacząłem pracować w Centrum Myśli Jana Pawła II. I tam odkryłem Wojtyłę po raz drugi. Początkowo myślałem, że możemy zostawić za sobą postać papieża i podjąć twórczo tematy, które go zajmowały: związki nauki i religii, godność pracy, katolicka nauka społeczna, teologia ciała, dialog ekumeniczny i międzyreligijny. Byłem przekonany, że wszyscy wiemy, kim był i co mówił Wojtyła, więc możemy już iść dalej. Okazało się jednak, że najciekawsza – dla nas i dla naszych studentów z pięciu kontynentów – jest próba zrozumienia Karola Wojtyły. Szukamy więc różnych sposobów, jak opowiedzieć o człowieku, który pozostaje cały czas tajemnicą. Wiemy o nim bardzo dużo, ale wciąż go nie znamy.
