Słyszałam to pytanie dziesiątki razy na spotkaniach autorskich: jak pani godzi pracę reporterską z życiem domowym? Miałam w głowie wiele mało literackich odpowiedzi, ale szukałam innych, trochę bardziej okrągłych. Moi koledzy reporterzy nie musieli na podobne pytania odpowiadać, więc sama zaczęłam je zadawać, gdy prowadziłam z niektórymi z nich spotkania. Publiczność na ogół się śmiała, może dlatego czułam się, jakbym żartowała. Albo jakbym siliła się na złośliwość.
Pisarki, z którymi rozmowy zebrano w zbiorze Sztuka powieści (antologia wywiadów z „The Paris Review”, w Polsce wydały ją Książkowe Klimaty w tłumaczeniu Adama Pluszki i Dobromiły Jankowskiej), zaznaczają, że ich pisanie było uzależnione od sytuacji macierzyńskiej: Margaret Atwood starała się wykorzystywać czas, kiedy dziecko wychodziło do szkoły, Doris Lessing wspominała, że pisała krótkimi zrywami. Toni Morrison z konieczności siadała do pracy przed świtem, zanim rodzina się obudziła, Alice Munro w czasie drzemek swoich córek.
W bliźniaczym tomie, w którym zebrano rozmowy z pisarzami, doświadczenie ojcostwa czy w ogóle bycia w związku, nie wybrzmiewa. Mężczyźni pytani o sposób pisania skupiają się na technice pisarskiej, kawie, papierosach, cyzelowaniu zdań, zbieraniu materiału. Michel Houellebecq odpowiada: „Piszę, aż mi się odechce”. Jonathan Franzen pisze osiem albo i dziesięć godzin na dobę, tyle, ile potrzebuje.
Pisarki opowiadają, jak szatkują dobę, by znaleźć czas na zanotowanie kilku lub kilkunastu zdań, i jest to w jakimś sensie uniwersalne doświadczenie pracujących kobiet, które mają rodziny.
To również moje doświadczenie, choć zdaję sobie sprawę ze swojego uprzywilejowania: mam dwoje zdrowych dzieci, nie muszę opiekować się innymi zależnymi członkami rodziny, nie doświadczam przemocy, nie jestem samotną matką, nie jestem migrantką, jestem heteroseksualna, wykonuję wolny zawód. Ale nie poprawia mi samopoczucia ta gradacja – świadomość, że inne mają gorzej, to najgorszy możliwy sposób porównywania.
Na początku września 2020 na twitterze ONZ pojawił się wpis: „The #COVID19 pandemic is demonstrating what we all know: millennia of patriarchy have resulted in a male-dominated world with a maledominated culture which damages everyone – women, men, girls and boys”. Tysiącletni patriarchat zafundował nam męskocentryczny świat i szczególnie w pandemii odbija się to na nas wszystkich.
To cytat z wypowiedzi sekretarza generalnego ONZ Antonia Guterresa. O patriarchacie mówi mężczyzna, widzę to wyraźnie, ale jeszcze wyraźniej widzę frazę we all know. We all know, przecież to wiemy. We all know, i po co to drążyć.
Z opublikowanego rok później, a więc wiosną tego roku, raportu Komisji Europejskiej wynika, że pandemia najsilniej uderzyła w kobiety: to one traciły pracę, to one doświadczały przemocy, one częściej chorowały na COVID, bo zajmowały się osobami chorymi i zależnymi, to one zostawały w domu z dziećmi.
