Wiedzieć coraz mniej

Wróciłam niedawno z dłuższego pobytu w Czechach, kraju ludzi poinformowanych. Na każdym kroku dostawałam tam jasne informacje: co wyrzucać do tego kosza, a co do tego obok. Dlaczego nie parkować w bramie (w tłumaczeniu z translatora: „To prywatny dom, jeśli tu zaparkujesz, nie będziemy mogli wyjechać”). Dlaczego nie działa poidełko w parku („Trwa pandemia, bezpieczniej jest nie pić wody z  ujęć ogólnodostępnych”). W czwartek herbaciarnia będzie nieczynna – „Wyjeżdżam na zlot fanów herbaty do Pilzna”.

Wpatrując się w te wszystkie piktogramy i objaśnienia, przypomniałam sobie wizytę lekarską sprzed kilku lat – musiałam skonsultować wyniki rezonansu z chirurgiem. Moja neurolog zapisała na skierowaniu „cito”, co w praktyce oznaczało dwa miesiące. W wyznaczonym dniu i o wyznaczonej godzinie stawiłam się na konsultację u bardzo znanego wrocławskiego specjalisty, ale gabinet był pusty. Czekałam na wizytę trzy godziny, przychodzili kolejni pacjenci ze znakami zapytania w oczach. W tym czasie nikt nas nie poinformował, kiedy przyjdzie lekarz, dlaczego się spóźnia, co się dzieje. Wreszcie pojawił się chirurg – zmęczony, milczący, unikający kontaktu wzrokowego. Obejrzał płytę z rezonansu i wzruszył ramionami, a potem zaczął wypełniać jakieś dokumenty dla NFZ-etu.

– Panie doktorze, i co? – zapytałam wreszcie.

– Nic takiego – usłyszałam i więcej wyjaśnień się nie doczekałam. Pytałam więc dalej, dorzuciłam, że moja lekarka sugeruje poważne zagrożenie zdrowia.

– Jak długo pani czekała na wizytę? – mruknął. – Dwa miesiące? Gdyby to było coś poważnego, już by pani nie żyła.

W ten oto sposób zostałam poinformowana, że prawdopodobnie nic mi nie dolega. Może powinnam się oburzyć, ale nie zareagowałam. To dlatego, że przez lata ćwiczono mnie w ograniczaniu dostępu do informacji. W szkole byłam tym dzieckiem, które pytało: „A dlaczego? Jak?”. „Nie interesuj się” – słyszałam często. Dopiero na studiach, gdy moja grupa drążyła jakiś wątek, jedna z wykładowczyń powiedziała nam szczerze:

– Słuchajcie, nie znam odpowiedzi na wszystkie pytania, często jestem raptem jeden rozdział w podręczniku przed wami.

Może właśnie dlatego wybrałam ten, a nie inny zawód – żeby móc się interesować i domagać odpowiedzi. Ale jako dziennikarka również napotykam przeszkody. Moja skrzynka mailowa jest pełna pytań wysłanych do rozmaitych instytucji i organizacji. Satysfakcjonujących odpowiedzi mam garstkę. Informacje, jeśli już przychodzą, są najczęściej niewiele wyjaśniającymi formułkami pisanymi od matrycy. Zdarzało mi się pisać do polskiego oddziału międzynarodowej korporacji i tygodniami nie dostawać żadnej odpowiedzi.

To zresztą szerszy problem i nie dotyczy tylko mojego zawodu. Prawie 30% polskich pracowników czuje się niedoinformowanych – nie wiedzą, w jaki sposób funkcjonuje firma, w której są zatrudnieni, jak dokładnie wygląda struktura czy nawet kto jest ich bezpośrednim przełożonym. O jakichkolwiek przekształceniach i zmianach dowiadują się pokątnie w firmowej kuchni lub na papierosie. Wiele osób w czasie lockdownu przyznawało: „Nie wiemy, co z nami będzie. Co z naszymi pensjami”. Takich niedoinformowanych grup jest więcej. Choćby pasażerowie – najczęściej wiedzą na temat podróży naprawdę niewiele. Gdy pociąg czy autobus się spóźnia, niejednokrotnie nie mają pojęcia, co dalej, jak duże będzie opóźnienie, o której dotrą na miejsce. Teraz, w czasie pandemii, są straszeni ryzykiem zarażenia się w transporcie publicznym, ale nie dowiedzą się, czym ta obawa jest spowodowana.

Jako rodzic w przeddzień rozpoczęcia roku nie wiem, na co się nastawiać. Czytam instrukcje ze szkoły (pięć plików w Wordzie, w tym jeden zaczynający się od słów ALGORYTM POSTĘPOWANIA PODCZAS WYCHODZENIA UCZNIÓW ZE SZKOŁY) i zastanawiam się, dlaczego np. kuratoria w porozumieniu z ministerstwami nie przygotowały jasnych, spójnych dla większości placówek w Polsce wytycznych. Zastanawiam się czysto retorycznie. Przywykłam do tego, że jestem obywatelką niedoinformowaną i że próby zasięgnięcia informacji przynoszą frustrację. Komunikaty zamieszczane np. na Twitterze Ministerstwa Zdrowia czy Ministerstwa Edukacji pojawiają się regularnie, i to już coś. Ale nie niosą żadnych sensownych wyjaśnień ani przydatnych podpowiedzi, to puste raporty. A przecież w gruncie rzeczy chodzi o odpowiedź na pytania: „Dlaczego? Co to zmienia w moim życiu? Jak się zachować? Do którego kosza wyrzucić ten karton? O ile mniej zarobię w tym miesiącu i jak zaplanować najbliższy tydzień?”.

Michel Foucault pisał, że wiedza daje władzę. Tymczasem wygląda na to, że wyższe instancje nie z powodu pragnienia kontroli skąpią nam informacji i wyjaśnień. Po prostu same niewiele wiedzą. Zamykają i otwierają szkoły, straszą transportem publicznym, ale nie potrafią tego wyjaśnić. Nie mają pojęcia, do jakiego pojemnika wyrzucić paragon, a do jakiego puszkę. Są może o dwie kartki w podręczniku dalej od nas. Choć obawiam się, że nawet nie tyle.