Wśród 444 wierszy, które Marcin Świetlicki zamieścił w wydanym właśnie Wyborze (Lusowo 2021), znalazłoby się więcej takich, które zbudowane są na zaprzeczeniach. Gest odmowy, odcięcia się, zakwestionowania jest jednym z charakterystycznych gestów tej poezji. Nie być tym, kim chcą, żebym był, nie przynależeć do żadnej wspólnoty. Porzucać tych, którzy mi zaufali lub nadmiernie się przywiązali, odgryzać się tym, którzy twierdzą, że wiedzą lepiej, co w Świetlickim siedzi. Nieruchomieć, gdy świat zdaje się nadmiernie ożywiony, i ożywać, gdy wszystko wokół zamiera. „Nie”, „nie” i „nie” – konsekwentnie powtarzane od tego najwcześniejszego i może wciąż najsławniejszego: „odczekuję ironiczną, gorzką chwilę, krzywię się / i triumfalnie zaprzeczam”.
Bohaterowi wierszy Świetlickiego „nie” jest potrzebne, żeby mógł narysować własny kontur, odróżnić się, odgrodzić. Ostatecznie każde publiczne wystąpienie wiąże się z ryzykiem wystawienia na zawłaszczające spojrzenia innych, na ich komentarze i interpretacje. Bohater Świetlickiego nie izoluje się, przeciwnie – chce wyjść, zaistnieć, mówić tak, żeby go słuchano. A jednocześnie na rozmaite sposoby broni się przed owym zawłaszczeniem; każda próba oswojenia go, ustawienia, przypisania jest natychmiast przez niego kwestionowana. „Mam projekt na przyszłe / lata: nie pisać dla was”, deklarował w Niskich pobudkach. To jakby echo tego gorzkiego i równocześnie triumfalnego zaprzeczenia sprzed lat. Nie jestem tu po to – zdaje się mówić poeta – żeby spełniać czyjekolwiek oczekiwania. Możecie patrzeć, słuchać, kibicować, ale nie próbujcie zrobić sobie „swojego” Świetlickiego, bo Świetlicki nigdy nie będzie „wasz” czy „dla was”.
Można zasadnie pytać, czy poeta sam nie montuje w ten sposób pułapki na siebie. Czy nie zastyga w pewnym geście? Nie za bardzo się do niego przywiązuje? Mogłoby tak być, gdyby u Świetlickiego wszystko sprowadzało się do zaprzeczenia. Ale podmiot jego wierszy nie jest samą negatywnością. „Nie” bynajmniej nie jest ostatnim słowem tej poezji, choć jest słowem ważnym, słowem, któremu autor Zimnych krajów przywrócił siłę i znaczenie. Każdy, kto uważnie przeczyta Wybór, bez trudu odpowie nie tylko na pytanie o to, przeciwko czemu poeta występuje, ale również za czym się opowiada, co chce ochronić, a nawet – w co wierzy.
Na razie jednak przyjrzyjmy się jeszcze raz owemu „nie”. W wybranym wierszu natrafiamy na stanowczą deklarację: „gdziekolwiek byłem, / byłem nie stąd”. Świetlicki lubi takie zdania, które wyraźnie zarysowują granicę: po jednej stronie jest bohater wiersza, po drugiej – jakaś zbiorowość. Tu konkretnie: „mieszkańcy w mieszkaństwie zatwardziali”, a więc tak przywiązani do miejsca, które zasiedlili, że nie wyobrażają sobie życia poza nim. Co się dzieje między tak opisanymi stronami? Ten, który się sprowadził i nie zamierza zostać długo, jest kimś w rodzaju trickstera, demona nieporządku i nierównowagi. Co więcej, sam demonizuje własny wizerunek: przedstawia siebie jako kogoś, kto przyszedł „najwięcej nabrać, / zagarnąć i nakłamać”, a do tego ośmieszyć i zirytować swoich nowych sąsiadów. Zwróćmy przy tym uwagę, jak Świetlicki potrafi zaciemnić obraz, który nam podsuwa. Oto mamy zdanie: „I zgubić świadectwo”. Słowa te niemal zmuszają, żeby się przy nich zatrzymać. Co właściwie znaczą? Można je rozumieć realistycznie: ostatecznie przy przeprowadzkach zdarza się, że giną ważne dokumenty. Ale czy to właściwe rozumienie? Świetlicki coś sugeruje, ale kierunek interpretacji musimy wybrać sami. Być może chodzi o to, że bohater ma w sobie jakąś głębszą skazę, niekoniecznie nawet dotyczącą relacji, które nawiązuje z innymi. Jest kimś, komu z trudem przyszłoby świadczyć o czymkolwiek, bo jego osobista historia składa się głównie z szeregu zerwań, a nie zawiązań. To ktoś, kto raczej gubi, niż znajduje, raczej porzuca, niż zadomawia się i zakorzenia – i nie dotyczy to tylko stosunku do ludzi, ale również do miejsc, wyobrażeń, przyjmowanych i odrzucanych ról i tak dalej.
