Jako ojciec kilkumiesięcznej Lei korzysta Pan z urlopu rodzicielskiego. To ciekawy punkt wyjścia do pytania o pracę, za którą nikt nie płaci: za sprzątanie, gotowanie, opiekę. Nim wyjaśni Pan, czy jest możliwa jej ekonomiczna rekompensata, zapytam: jak na tego rodzaju pracę patrzy naukowiec
Wyróżniam dwie grupy: jedna pracę zawodową łączy z prowadzeniem domu i opieką nad osobami zależnymi, druga z powodu obowiązków rodzinnych rezygnuje z aktywności zawodowej. Te zbiory różnią się zasadniczo, jeśli chodzi o potrzeby czy oczekiwania wobec polityki społecznej. Także kwestia nierówności między kobietami i mężczyznami wygląda w nich odmiennie. Muszę też zwrócić uwagę na pułapkę terminologiczną: koszt domowej pracy nieodpłatnej, czyli niewycenianej rynkowo, w badaniach wylicza się najczęściej na podstawie godzinowych stawek pracy obowiązujących aktualnie na rynku. Taki paradoks.
Lecz praca wykonywana w domu ma ekonomiczną wartość. Poza tym: jest społecznie potrzebna, zwłaszcza w kraju takim jak Polska, gdzie żłobków i przedszkoli, podobnie jak domów pomocy społecznej, jest wciąż za mało w stosunku do potrzeb. Jak można tym osobom zrekompensować brak pensji, własnej emerytury czy przepracowanie?
Badania opinii publicznej potwierdzają, że praca domowa jest oceniana pozytywnie, ale niedoceniana finansowo. Jak do tej pory nigdzie jednak nie wprowadzono kompleksowych rozwiązań, które regulowałyby sytuację osób wykonujących wyłącznie nieodpłatną pracę domową. Nie doszło do tego, ponieważ rządy w krajach Zachodu (a więc tych, które z racji wysokiego PKB mogłyby rozważać np. włączenie osób wykonujących pracę domową w system emerytalny) kierują się myśleniem opartym na założeniu, że najważniejsze jest zwiększanie produktywnego zatrudnienia, czyli obecność na rynku pracy. Mamy więc do czynienia z niełatwym dylematem moralnym: duża część społeczeństwa nie jest wynagradzana za wartościową i potrzebną pracę, która na dodatek nigdy się nie kończy.
I dotyczy to w większości przypadków kobiet.
W obu wymienionych na początku grupach nierównowaga w obciążeniu obowiązkami domowymi między kobietami a mężczyznami jest uderzająca. Według badań GUS z 2013 r. na temat budżetu czasu (są przeprowadzane co 10 lat) Polki przeznaczają blisko 5 h dziennie na zajęcia domowe, a ok. 7 h na pracę zawodową. Badania Eurofound przekonują z kolei, że Polce wychowującej dziecko poniżej 7. roku życia praca domowa pochłania średnio 40 h tygodniowo. Mężczyźnie w takiej sytuacji o połowę mniej. Dalej: kobieta z małym dzieckiem pracuje zawodowo 30 h tygodniowo, mężczyzna – 37, z czego wynika, że kobieta pracuje tygodniowo, w pracy i w domu, 13 h więcej niż mężczyzna. O tyle mniej czasu ma na samorealizację czy zadbanie o zdrowie.
Problem obciążenia obowiązkami domowymi kobiet – przynajmniej tych pracujących zawodowo – nie byłby tak doskwierający, gdyby nie powielano wzorców kulturowych, które nie przystają do czasów, kiedy pracują zawodowo obie płcie. Zwłaszcza że – co znowu potwierdzają badania – przytłaczająca większość Polek chce pracować zawodowo, w większym lub mniejszym wymiarze. Jeżeli rezygnują z pracy, to przeważnie dlatego, że nie mają wsparcia w partnerach i w usługach publicznych. Zabrakło miejsca dla dziecka w żłobku lub przedszkolu, nikt nie zorganizował warsztatów terapii zajęciowej, a miejsce w przyzwoitym domu opieki to luksus, na który stać zamożnych. Efekty? Jeśli porównać budżet czasu Polki i Szwedki, ta druga, właśnie dlatego że może korzystać z publicznych form opieki nad dziećmi, a rozkład obowiązków między płciami jest bardziej równomierny, przeznacza wyraźnie mniej czasu na pracę domową.
