Z czego wyrosły Dezorientacje. Antologia polskiej literatury queer?
Alessandro Amenta: Pomysł antologii zrodził się już dość dawno temu, kiedy byliśmy jeszcze doktorantami. Zaczęliśmy się wtedy zastanawiać nad możliwością przygotowania zbioru tekstów polskiej literatury queer. Przez queer rozumiemy wszystko to, co przekracza normy społeczno-kulturowe określające płeć i seksualność, co wykracza poza dychotomię męskości i kobiecości, hetero- i homoseksualności. Z czasem koncepcja antologii oczywiście się zmieniała, rozszerzała i przekształcała, kilka lat przeleżała w szufladzie, dopiero niedawno nadarzyła się okazja, żeby pozyskać dofinansowanie, co pozwoliło nam antologię dokończyć i opublikować.
A „przewrotność”, o której czytamy na początku antologii, kiedy się pojawiła?
Błażej Warkocki: Dość późno – podczas pracy nad wstępem. Mieliśmy już wtedy gotowe hasła i poszukiwaliśmy formuły, która spięłaby całość. I wtedy przypomnieliśmy sobie o Stefanie Napierskim, którego fragment szkicu O Prouście zamieściliśmy w antologii. A to w nim pojawia się koncept „sztuki przewrotnej”, cała wręcz definicja, z tym nader trafnym oksymoronicznym stwierdzeniem o treściach, które są „przejrzyście zamaskowane”. Szkic został napisany w latach 30. i uznaliśmy, że do wspomnianej definicji chcemy się odwołać, tym bardziej że dwudziestolecie stało się dla nas w gruncie rzeczy swoistym „punktem zero”. Dodajmy też, że o Napierskim i jego koncepcji „sztuki przewrotnej” wcześniej pisał Tomek Kaliściak w swojej książce Katastrofy odmieńców.
Imponujące są kształt i wielkość Dezorientacji. Pomyślałem nawet, widząc je po raz pierwszy, że materialna strona tej antologii ma pewien wymiar performatywny. Celowo jest to tak ogromna, budząca szacunek księga? Czy raczej nie ma drugiego dna – po prostu na ostateczną formę wpłynęło bogactwo materiału?
Tomasz Kaliściak: Od początku, kiedy tylko zaczęliśmy gromadzić materiał, wiedzieliśmy, że to będzie pokaźna książka. Wielość i różnorodność tekstów, które odkrywaliśmy podczas pracy, ciągle nas zaskakiwały, mimo iż od wielu lat prowadziliśmy badania nad literaturą queer. Chcieliśmy uwzględnić naprawdę wszystko, co udało nam się znaleźć. W pewnym momencie rozważaliśmy nawet edycję dwutomową, jednak ostatecznie zdecydowaliśmy się na jeden solidny tom. Jego materialną i performatywną postać zawdzięczamy Marcinowi Hernasowi, który stworzył projekt graficzny dobrze odzwierciedlający nasz zamysł: książki przeznaczonej na długie trwanie, podkreślającej widoczną obecność literatury queer w polskiej kulturze.
To, co – moim zdaniem – zasługuje na podkreślenie, to fakt, że wszyscy jesteście jakoś spoza polskiego centrum, czyli spoza Warszawy. Reprezentujecie różne ośrodki. Czy to miało wpływ na Waszą pracę? Myślenie o antologii?
BW: Alessandro pracuje jednak w Rzymie, czyli w miejscu mało peryferyjnym, można by powiedzieć. I w ten sposób, gdyby patrzeć geograficznie, stworzyliśmy linię północ−południe, która – jak pisał Larry Wolff w książce Wynalezienie Europy Wschodniej – poprzedzała dystynkcję zachód−wschód i była od niej lepsza. Teraz trochę żartuję, ale prawda jest taka, że w rozwoju polonistycznych queer studies inspiracje płynące z polonistyki zagranicznej były bardzo ważne, wręcz kluczowe. Oczywiście trochę uciekam od pytania, choć rozumiem, co masz na myśli. Czasami jak słyszę słowo „prowincja” z ust niektórych osób z Warszawy, nawet feministek, to wiem, że mają na myśli „nie-Warszawę”, i jest to szczególna relacja władzy, dość przezroczysta i słabo w Polsce tematyzowana. Ale prawdę mówiąc, podczas pracy nad Dezorientacjami w ogóle o tym nie myśleliśmy.
TK: Tak, to prawda. Należy jednak pamiętać, że badania nad polską literaturą queer są wyraźnie zdecentralizowane. Nie ma jednego wiodącego ośrodka, lecz konstelacja poszczególnych badaczek i badaczy z wielu różnych ośrodków, reprezentujących różne szkoły i tradycje polonistyczne, i ta kłączowa perspektywa bardzo tym badaniom sprzyja.
