Kobieta i życie w PRL-u

Tom Kobiety w Polsce. 1945–1989 otwiera artykuł Fidelis wprowadzający i wyjaśniający specyfikę genderowego myślenia o historii. To ważny tekst, o teoretycznym charakterze, porządkujący istotne kwestie związane przede wszystkim z używaniem w badaniach historycznych kategorii „płci”. Jak działa ta teoria? Można przekonać się już w kolejnym rozdziale, w którym Perkowski pisze o kobietach w polityce, akcentując przede wszystkim kwestię równouprawnienia. Ciekawie, swoją drogą, z tej perspektywy rysuje się np. wątek udziału kobiet w Solidarności.

Autorki i autor kolejnych rozdziałów skupili się na kontekstach społecznych, kulturowych, antropologicznych. Fidelis pisze o pracy zawodowej, a Stańczak-Wiślicz i Perkowski sporo należnego miejsca poświęcają kobietom w gospodarstwie domowym.

Bardzo ciekawe są rozważania Stańczak-Wiślicz o dziewczętach. To okazja, by z nowej perspektywy spojrzeć na kulturę młodzieżową, awans edukacyjny czy będące znakiem przemian powojennych wydłużenie czasu wolnego, co wiązało się również – i co ukazuje autorka – z globalnymi przemianami modernizacyjnymi.

Interesujące spojrzenie na miejsce kobiety w rodzinie proponuje również Klich-Kluczewska. Rozdział poświęcony temu zagadnieniu opiera się m.in. na badaniach dyskursów publicznych oraz – co cenne – na zderzeniu ich z praktykami społecznymi. Wyniki jej dociekań uświadamiają, jak wiele polityk poprzedniej epoki zmierzających do pozbawienia rodziny istotnej roli było w gruncie rzeczy nieskutecznych. Tu też chyba najbardziej do głosu dochodzą wątki dotyczące Kościoła katolickiego, ale niestety opowieść na ten temat nie układa się w osobny rozdział, a szkoda, bo genderowa perspektywa przyniosłaby ożywczą ramę interpretacyjną nie tylko dla myślenia o historii PRL, ale zwłaszcza dla historycznej interpretacji relacji państwo–społeczeństwo–Kościół katolicki.

Dwa ostatnie rozdziały poświęcone są kolejno kwestiom zdrowia, reprodukcji i przemocy (Klich-Kluczewskiej i Perkowskiego) oraz higienie, modzie i urodzie (Fidelis i Stańczak-Wiślicz). Oba teksty proponują wgląd w obszary chyba wciąż słabo opisane. Myślę tu np. o przemocy seksualnej czy kwestiach dotyczących zaburzeń odżywiania. Tematy z tych obszarów oczywiście nie są nowe dla humanistów. Jednak do tej pory zajmowali się nimi szerzej specjalistki i specjaliści innych dziedzin niż historia. Na szczęście i tu się coś zmienia, czego dowodem chociażby wydana niedawno książka Anny Dobrowolskiej Zawodowe dziewczyny. Prostytucja i praca seksualna PRL.

Kobiety w Polsce to czerpiąca ze światowej historiografii udana próba innego spojrzenia na powojenną Polskę, włączająca tym samym lokalną opowieść w ponadnarodową narrację.

–

Katarzyna Stańczak-Wiślicz, Piotr Perkowski, Małgorzata Fidelis, Barbara Klich-Kluczewska

Kobiety w Polsce. 1945–1989. Nowoczesność. Równouprawnienie. Komunizm

Wydawnictwo Universitas, Kraków 2020, s. 520