fbpx
Edyta Zielińska-Dao Quy kwiecień 2021

Smętki z pogranicza

Wędrówka, jaką odbywamy wraz z Tomaszem Grzywaczewskim, może wydawać się wyjątkowa. Podążamy bowiem śladem rubieży II Rzeczypospolitej, wymazanych granic. No właśnie – czyżby wymazanych?

Artykuł z numeru

Świat prosi o ratunek

Czytaj także

Marcin Wilk

Czyje są Prusy Wschodnie?

Kresy Wschodnie przez długie lata zajmowały w polskiej kulturze miejsce szczególne. Utracone po 1945 r. tereny II Rzeczypospolitej były przedmiotem kultu, intensywnej mitologizacji, co w konsekwencji doprowadziło do utrwalenia fałszywego wyobrażenia tej przestrzeni jako arkadii, w której wieloetniczna i nieskonfliktowana społeczność żyje w zgodzie ze sobą, naturą i tradycją. Doświadczenie utraty „małej ojczyzny” stało się zaś sztandarowym przykładem wykorzenienia człowieka XX w.

Trudno nie odnieść wrażenia, że Grzywaczewski rekonstruuje ten mit. Obrzeża II Rzeczypospolitej w jego narracji ponownie przedstawiane są jako tygiel kulturowy, w którym, gdyby nie zakusy wielkiej historii i geopolityki, sielanka trwałaby po dziś dzień. Sporadycznie przywoływane napięcia pośród lokalnych społeczności nie zmieniają faktu, że wyprawę przepełnia kresowa nostalgia i dobrze znany już polskiej literaturze rodzaj idealizacji i poetyckości. Ale reporter pokazuje również, że mieszkańców pogranicza dotykają bardzo prozaiczne problemy, jak choćby bezrobocie, brak perspektyw i nierzadko bardzo dokuczliwe poczucie wykorzenienia. „Na pograniczach każdy nosi w sercu jakąś zadrę. Pod każdą strzechą, w każdej rodzinie, w każdym miejscu czai się własny Smętek” – zapisuje Grzywaczewski w notatkach z podróży po rubieżach II Rzeczypospolitej. I to właśnie opowieści o prywatnych Smętkach mieszkańców byłych Kresów są największą siłą tej historii.

Tomasz Grzywaczewski

Wymazana granica. Śladami II Rzeczpospolitej

Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2020, s. 368