fbpx
232

Filozofia

Rok
  • 2024
  • 2023
  • 2022
  • 2021
  • 2020
  • 2019
  • 2018
  • 2017
  • 2016
  • 2015
  • 2014
  • 2013
  • 2012
  • 2011
  • 2010
  • 2009
  • 2008
  • 2007
  • 2006
  • 2005
  • 1983
  • 1978
  • 1971
  • 1946
Zbigniew Mentzel

Bóg, łacina, liczby urojone

Przyzwyczajony do wojennej normalnej nienormalności Leszek Kołakowski czyta Horacego, Wergiliusza, Cycerona, studiuje Stary i Nowy Testament. Własnymi wierszami pisanymi po łacinie, po polsku i po francusku wypełnia grube zeszyty, które – jak po latach powie z wyraźną ulgą – spłonęły w powstaniu warszawskim.
Leo Steinberg

Oko jest częścią umysłu

Wszystko, co widzimy, dociera do nas za pośrednictwem oka, a ono z kolei, bez względu na to, czy mówimy o nim z perspektywy psychologa czy embriologa, stanowiąc część mózgu, jest ściśle uwikłane w jego niezgłębioną aktywność. Tym samym natura każdemu człowiekowi jawi się w wyjątkowej i niepowtarzalnej perspektywie.
Dianne Phillips

Leo Steinberg i chrystologia artystów odrodzenia

Zdaniem Steinberga siła sztuki odrodzeniowej zasadzała się na tym, iż posługiwała się ludzką postacią do wyrażenia trosk istotnych dla naszego życia – seksualność należała z pewnością do najważniejszych z nich.
Rafał Zawisza

Dyskretna religijność Hanny

Na pozór reprezentowane przez Hannę Arendt wrażliwość i postawa były tak oddane sprawom świeckim, że nie widać w nich nic religijnego. Nie były zbieżne ani z chrześcijańską ortodoksją, ani z żydowską ortopraksją. Odseparowana od instytucji i rytuałów taka duchowość dryfuje w nieznane, zostawiając za sobą nieostentacyjne ślady.
Hannah Arendt

Uwagi dla Towarzystwa Etyków Chrześcijańskich

Gdy próbowałam wytłumaczyć studentom, czym jest autorytet – a ze zrozumieniem tego mieli duży kłopot – zawsze jako przykład podawałam Kościół katolicki. I wiecie Państwo, to się już skończyło!
Michał Zabdyr-Jamróz

Jordan B. Peterson, czyli jak zarobić na kontrrewolucji

Peterson dość cynicznie znalazł sobie lukratywną niszę biznesową jako jeden ze współczesnych sofistów czy zideologizowanych trenerów rozwoju osobistego. Grzechem pierworodnym zdobytej przez niego sławy jest jednak nierzetelność.
Roberto Esposito

Europa i filozofia

Działo się tak już w przeszłości, więc dlaczego teraz, gdy Europa po raz kolejny jest zagrożona, filozofia nie miałaby wskazać jej jeśli już nie rozwiązania, to przynajmniej nowej perspektywy i nowego kierunku, w którym mogłaby podążyć?
Pierre Hadot

Mędrzec i świat

Utylitarne spojrzenie na świat, które uruchamiamy w życiu codziennym, przesłania nam w istocie świat jako świat. Zarówno postrzeżenia estetyczne, jak i filozoficzne są możliwe tylko dzięki całkowitej przemianie naszego odniesienia do świata: rzecz w tym, by postrzegać go dla niego samego, a nie dla nas.
z Tomaszem Mazurem rozmawia Arkadiusz Gruszczyński

Dystans i sito

Stoicyzm polega na wykształceniu w sobie wewnętrznego sita, za pomocą którego odsiewa się bodźce i dopuszcza do siebie tylko pewne ich spektrum. Mogę używać wszystkich narzędzi. Rzecz w tym, jak ich używam i co się ze mną dzieje, kiedy z nich korzystam.
Jürgen Habermas

„Nowe” perspektywy dla Europy

Przez to, że w Unii Europejskiej dyskusja na tematy polityczne toczy się wyłącznie w obrębie granic państwowych, w różnych krajach zakorzeniły się sprzeczne narracje na temat kryzysu. Uniemożliwia to przyjęcie wspólnej perspektywy, bez której nie da się osiągnąć zrozumienia innego i dla innego.
z Marthą Nussbaum rozmawia Julian Evans

Nie zawsze powinniśmy być stoikami

Cyceron pisał, że dobry stoik, któremu zmarło dziecko, powinien powtarzać: „Zawsze byłem świadomy, że powołałem do życia istotę śmiertelną”. Lecz gdy zmarła jego własna córka, był absolutnie zdruzgotany. Zrozumiał, że odnośnie do spraw, które prawdziwie i słusznie kochamy, nie powinniśmy być stoikami.
z Markiem Krajewskim rozmawia Artur Madaliński

Doskonałość dzięki innym

Stoik mawia o sobie, że jest kulisty, w tym sensie, że każda strzała, która zmierza w jego stronę, ześlizguje się po nim jak po kuli. Wydawałoby się, że świat nie jest mu więc do niczego potrzebny. Stoicyzm nie jest jednak eskapizmem. Człowiek, który chce być doskonalszy, staje się taki wspólnie z innymi ludźmi oraz dzięki nim.
Dominika Kozłowska

Ćwiczenia z racjonalności

Podczas organizowanej niedawno przez miesięcznik „Znak” i Akademię Górniczo-Hutniczą w Krakowie debaty pt. Nauka vs pseudonauka padło wiele pytań nie tylko o przyczyny rosnącej popularności pseudonaukowych przekonań, lecz także o to, w jaki sposób odróżnić prawdę i wiedzę wartościową od manipulacyjnych uproszczeń i niezawinionych błędów.
Aleksandra Grzemska

Antygona XX-wiecznej filozofii

Filozoficzna refleksja Luce Irigaray – mimo pozycji filozofki jako jednej z najważniejszych przedstawicielek filozofii kontynentalnej oraz szerokiej, lecz spłyconej recepcji krytycznej jej pism – paradoksalnie, jest wciąż niezrozumiana i niedoceniana, także w Polsce.
Jonathan Merritt

Sztuczna inteligencja zagrożeniem dla chrześcijaństwa?

Sztuczna inteligencja może być dla Kościoła największym wyzwaniem od czasu publikacji O powstawaniu gatunków Karola Darwina.
Jacek Filek

Niewiele o przyjaźni

Przyjaciel pozwala przyjacielowi stawać się sobą i być sobą. W przyjaźni nie ma miejsca na grę, na udawanie. I właśnie dlatego w przyjaźni się tak swobodnie oddycha.
Robert Pawlik

Monarchia i monoteizm. Przyczynek do dziejów teologii politycznej w Niemczech po roku 1933

Jan Assmann dowodzi, że powstanie wiary w jednego Boga stanowi jedną z najgłębszych cezur w dziejach ludzkości – prawdziwą rewolucję. Zgodnie z Księgą Wyjścia polegała ona na exodusie Żydów z Egiptu oraz zawarciu przymierza z Jahwe, czyli wyzwoleniu z politycznej opresji oraz nawiązaniu ekskluzywnej relacji z Bogiem.
Jan Assmann

Monoteizm jako teologia polityczna

Wraz ze zrównaniem świeckiej i duchowej władzy religia monoteistyczna zaprzepaszcza swój krytyczny, emancypacyjny potencjał i staje się fundamentalistyczna. Religia powinna krytycznie towarzyszyć świeckiej władzy, lecz nie zagarniać jej. Podobnie władza świecka powinna respektować religię, a nie przedstawiać się jako jedyna instancja niosąca zbawienie.
Małgorzata Kowalska

Publiczna, lecz osobna

Mimo swojego indywidualizmu i może nawet samotniczych skłonności Barbara Skarga zawsze udzielała się społecznie, nawiązywała trwałe i serdeczne przyjaźnie, szukała uczniów, potrzebowała wreszcie szerszej sfery działania. Dobre jest bowiem przede wszystkim otwarcie na innych, a zły – egoizm.
Redakcja

Ankieta „Znaku”

W nawiązaniu do ocen Manfreda Franka poprosiliśmy przedstawicieli różnych formacji intelektualnych o krótką diagnozę stanu tradycji kontynentalnej w polskiej filozofii.
Piotr Graczyk

De te fabula narratur. O literackości filozofii i sytuacji filozofii w Polsce

Zamiast mówić o filozofii analitycznej i kontynentalnej, odróżnijmy filozofię jawnie literacką od technicznej, „gorącą” od „zimnej”. Ta pierwsza uznaje swoje pokrewieństwo z literaturą – a za jej pośrednictwem ze sztuką, retoryką i polityką, tam gdzie się one spotykają i krzyżują, a mianowicie w faktycznym uczestnictwie w życiu społecznym, kulturalnym i politycznym.
Jan Woleński

Nic nowego pod słońcem

Podział na filozofię analityczną i kontynentalną ma, jak każdy inny dotyczący nurtów filozoficznych, charakter przybliżony i orientacyjny.
Karol Tarnowski

Polska w filozoficznej drzemce

Rozróżnienie na filozofię analityczną i kontynentalną wydaje mi się trafne i użyteczne. Podzielam diagnozę Franka – ta pierwsza w dużym stopniu zdominowała współczesną filozofię.
Agata Bielik-Robson

Wspólnota wokół filozoficznej polszczyzny

Manfred Frank ma rację. Globalny trend sprzyja filozofii analitycznej z bardzo prostych powodów.
Joanna Bednarek

Forma tworzenia, a nie procedura

Podział na tradycję kontynentalną i analityczną na pewno istnieje – świadczy o nim choćby to, że we własnej pracy rzadko natrafiam na konieczność odwoływania się do tradycji analitycznej (choć nie sposób jej pominąć, jeśli zajmujemy się np. kwestią aborcji czy prawami zwierząt).
Piotr Augustyniak

Koniec filozofii

Przewaga, by nie powiedzieć, triumf filozofii analitycznej na polskich uniwersytetach jest faktem. Ponieważ to tradycja, w której się nie odnajduję, budzą się moja irytacja i rozżalenie.
Manfred Frank

O emigracji filozofii kontynentalnej ze Starego Kontynentu

Widmo krąży po niemieckich seminariach filozoficznych: widmo wszechświatowego zwycięstwa filozofii analitycznej i masowego exodusu pobitej tzw. filozofii kontynentalnej ze Starego Kontynentu.
Mateusz Burzyk

Bez fałszów

Karol Tarnowski, potomek wielkiego rodu, urzeka skromnością – osobowością bogatą (to przecież pianista, filozof, pedagog, człowiek wiary i znawca sztuki), lecz „nieekspansywną”.
Szymon Wróbel

Polityka śnienia, otwarcia i przebudzenia

Budzenie jest niebezpieczne. Anestezjolodzy wiedzą o tym doskonale. Często oznacza ono także burzenie zastanej konstrukcji. Zadaniem materialisty historycznego, takiego jak Walter Benjamin, jest akt zburzenia „maszyny do produkcji złudzeń”, owego słynnego automatu, który miał być tak skonstruowany, że na każdy ruch szachisty odpowiadał posunięciem zapewniającym wygranie partii.
Mateusz Burzyk

Historia szaleństwa, seksualności i Kościoła

Podczas gdy wielu ludzi zachowuje wiarę w Boga, ale odchodzi od Kościoła, Foucault nie podzielał religijnej wiary, ale pozostawał zainteresowany Kościołem, zwłaszcza jego wpływem na ludzką podmiotowość.
Camille de Villeneuve

Michel Foucault i chrześcijaństwo

Twórczość późnego Foucaulta określa się mianem greckiej, cynicznej albo liberalnej. Nie chodzi o to, by proponować tu charakteryzowanie jej mianem religijnej. Istotne jest zasygnalizowanie ewolucji prowadzącej filozofa od analizy chrześcijaństwa postrzeganego jako skorupa represyjnego państwa do analizy chrześcijańskiej praktyki życia w wolności i oddaniu prawdzie.
Zbigniew Kadłubek

Mapa, czyli świat na wynos

Mapa to też granice. Rysują je od czasu do czasu politycy, paląc cygara i popijając whisky. Biorą do ręki grube kredki i kreślą sobie niechlujne zawijasy. Narysowane tak granice wchodzą później do głów i ludziom się wydaje, że powinni ich bronić. A bronić powinni jedynie czystości rzek i powietrza. Bo za narysowany świat nie warto umierać.
z Donatellą Di Cesare rozmawia Mateusz Burzyk

Hermeneutyka przemocy

Demokracja jest zawsze postterrorystyczna, oznacza brak potrzeby terroru. Jednak relacja między demokracją a terrorem nie jest jedynie genealogiczna. Terror nie został pokonany raz na zawsze, ale pozostaje wpisany w demokrację. Z tego też powodu może znów wybuchnąć.
Donatella Di Cesare

Terror i nowoczesność

Unikanie zła doprowadziło do jego nieuchronnego rewanżu. Egzorcyzmowane, przemilczane, traktowane jak tabu, eksplodowało z nową siłą w samym środku rzekomo harmonijnej biesiady, przyjmując w ekstatycznym crescendo niespotykane dotąd formy, wybuchowe i ekspansyjne.
Martin Treml

Jacob Taubes i Berlin 1968

Zdjęcia z organizowanych przez Jacoba Taubesa wykładów Herberta Marcusego stały się ikonami ruchu studenckiego. Sprawiają wrażenie, że oto tutaj urzeczywistnia się to, co Chrystus nazywał „Królestwem Bożym”, a Marks „społeczeństwem bezklasowym”. Przynajmniej na poziomie uniwersytetu i na skraju wzburzonego miasta wydawała się panować radykalna równość.
Mateusz Burzyk

Barykady bez filozofów

Najlepszym obrazem francuskich wydarzeń maja 1968 r. jest wywiad, jaki Jean-Paul Sartre przeprowadził z Danielem Cohn-Benditem: 63-letni światowej sławy filozof zajął miejsce pytającego, a 23-letni student udzielał mu odpowiedzi.
Karol Tarnowski

Czapski i wiara

Kluczowym składnikiem religijności Józefa Czapskiego jest to, co można by nazwać wcieleniem, solidarnością z konkretną cielesnością świata. Pobudzał go nie tyle zachwyt, ile współczucie.
Paulina Borkiewicz

Rzeczywistość wirtualna, przemoc realna

Celem wirtualnej rzeczywistości jest osiągnięcie doskonałego poziomu realizmu. To zdanie zaczyna budzić niepokój, gdy pomyśli się o aktach przemocy obecnych w dystopijnych filmach sci-fi. Czym jest wirtualna przemoc, jakie konsekwencje rodzi i jakie mamy możliwości reakcji na nią?
Michał Paweł Markowski

Siekiera i sieć

Przemoc jest obietnicą skutecznej interwencji w wadliwym porządku świata. Mąż bije żonę, bo zupa była za słona. Matka bije dziecko, bo nie daje jej spokoju i ciągle płacze. Dziecko bije inne dziecko, bo wygląda inaczej, albo torturuje psa, bo tak mu się podoba. Biały bije (albo zabija) czarnego, nazista Żyda, Serb bośniackiego Muzułmanina, bo ten drugi stoi od pierwszego niżej w hierarchii stworzenia i jest błędem do wyeliminowania w wadliwie skonstruowanej rzeczywistości.
Łukasz Tischner

10 lat po A Secular Age

Charles Taylor jest dziś bodaj najbardziej utytułowanym żyjącym filozofem, który po publikacji A Secular Age (Epoka świecka, 2007) zyskał renomę żyjącego klasyka.
z Charlesem Taylorem rozmawia Łukasz Tischner

Odzyskiwanie kontaktu. Poezja w epoce świeckiej

Wiersz prowokuje, wydobywa, tworzy potężne poczucie odzyskania kontaktu jako czegoś bardzo ważkiego, poruszającego i wpływającego na sposób, w jaki powinna się kształtować nasza relacja do natury.
Urszula Zajączkowska

Bez higieny

Nie praktykuję uważności w znaczeniu tego słowa typowym. Nie ćwiczę oddechów, oddycha się samo. Nie przeżywam nigdy specjalnie i w żadnej chwili stanu, w jakim znajduje się moje ciało: moje kończyny, moja głowa czy oczy. Nie skupiam się na tym.
z Judith Butler rozmawia Stephanie Berbec

Bez innych ludzi jesteśmy pozbawieni świata

Martwi mnie, że odczuwamy moralny obowiązek wobec bliźniego tylko, jeśli się z nim identyfikujemy. Trudniej wypełnić go, gdy czujemy się przez kogoś skrzywdzeni, boimy się drugiego lub uważamy go za zupełnie innego. Dlatego uważam, że zobowiązania etyczne nie powinny opierać się na poczuciu identyfikacji. Muszą być respektowane niezależnie od naszych emocji, bo świat jest wspólny nam wszystkim bez wyjątku.
z Michaelem J. Sandelem rozmawia Michał Jędrzejek, Jacek Kołtan

Żyjemy razem

Walkę z nierównościami utrudnia merytokratyczna pycha – przekonanie, że i bogaci, i biedni zasłużyli na swój los. To błędna perspektywa. Zamiast niej powinniśmy kultywować poczucie, że żyjemy razem, solidarnie mierzymy się z różnymi wyzwaniami i troszczymy się o wspólne dobro.
Redakcja

Ankieta: Obywatel świata

Po impresje na temat Zygmunta Baumana i jego prac zwróciliśmy się do intelektualistów ze świata i osób blisko z nim współpracujących. Jaki obraz polskiego socjologa zapisał się w ich wspomnieniach? Co najbardziej cenili z jego dorobku? Czy uznają jego diagnozy za wciąż aktualne?
Michał Jędrzejek

Duch dziejów i metafory

Gdyby pisać historię pojęcia „prawda”, przez wieki nie mielibyśmy innego materiału niż jej klasyczna definicja: „Prawda to zgodność rzeczy i umysłu”.
Michał Paweł Markowski, Dobrosław Kot

Poszerzenie pola walki

To właśnie jest mit wszystkich mitów w polityce, w polityce polskiej przede wszystkim, która chłepta wystygłą krew przodków: żeby przetrwać, trzeba być jedną rodziną i jednym narodem.
Navid Kermani

Światło

Bóg jest możliwy do przedstawienia i, zgodnie z najbardziej wiarygodnymi świadectwami, rzeczywiście dostępny doświadczeniu wyłącznie jako światło – medytacja muzułmańskiego intelektualisty nad chrześcijańską sztuką i zaskakującymi podobieństwami łączącymi Hieronima Boscha i perską mistykę.
z Tadeuszem Gadaczem rozmawia Mateusz Burzyk

Buntownik wobec przyjaciół, pokorny wobec Boga

Gdyby porównać Hioba i jego synów do Boga Ojca i Jego Syna, to różnica jest zasadnicza – Chrystus zmartwychwstał, Bóg Ojciec odzyskał Syna, a Hiob swoich synów nie. Historia Hioba nie kończy się happy endem.
Michał Paweł Markowski, Dobrosław Kot

Serce mroku

Kultura pupularna (gra słów zamierzona) wcale nas nie ogłupia, jak się zwykle sądzi, ale upupia, czyli uparcie pracuje nad nami, byśmy nie zwracali uwagi na życie codzienne, w którym wszystko – zwłaszcza relacje między ludźmi – się rozstrzyga.