Co widzi humanistka sentymentalna

Umberto Eco, pisząc o czytelniku modelowym – projektowanym przez autora – obok czytelnika naiwnego i krytycznego stworzył pojęcie superczytelnika: ideału, który jest w stanie wychwycić każdą intencję twórcy i zinterpretować ją właściwie.

Rosyjskie podwórka

Buszujący w barszczu to kontynuacja Oczami radzieckiej zabawki z 2012 r., fenomenalnej historii rosyjskiej muzyki alternatywnej w ZSRR.

Krupówki stają się

Krupówki niczym Schulzowska Ulica Krokodyla? Takie porównanie może budzić sprzeciw: Krupówki to przecież siedlisko chaosu, komercji, miejsce, którym gardzi tzw. prawdziwy turysta.

Korniszon i Para Gaci

Cannes kojarzy się jednoznacznie ze świętem filmu. Od kinowego kadru Tom Dyckhoff zaczyna rozdział o rozgrywkach deweloperów przybywających nad francuskie wybrzeże na swoją własną uroczystość.

Pułapki wyzwolenia

Nie twierdzę, że globalne wartości uniwersalne nie mogą istnieć. Jest raczej tak, że dalecy jesteśmy od ich poznania.

Między życiem a wspomnieniem

Kronika wypadków miłosnych jest dla Juliana Barnesa zaledwie pretekstem do snucia rozważań na temat relacji między wydarzeniami a ich opisem, między narracją a egzystencją, między doświadczeniem przeszłości a jego teraźniejszą sublimacją, wreszcie między opowieścią a prawdą.

Pod wulkanem

Pewien sen wyśniony w wieku zbyt młodzieńczym, żeby nie miał wpływu na całe moje dorosłe życie, „ustawił” na długie lata moje myślenie o literaturze. Bez katastrofy, najlepiej w indywidualnym, osobistym wymiarze, nie było sensu w ogóle literatury zaczynać.

Świat można ocalić jedynie gagiem

Szesnastego kwietnia przypadła 129. rocznica urodzin Charliego Chaplina, jednej z najważniejszych postaci kinematografii i kultury popularnej XX w., rozpoznanej do tej pory głównie przez historyków filmu. Zmienia ten paradygmat myślenia książka Pawła Mościckiego Chaplin. Przewidywanie teraźniejszości.

Wspólnota przemocy

Dokładna rekonstrukcja pogromu z 4 lipca 1946 r. w Kielcach skazana jest na niepowodzenie, przekonuje w najnowszej książce Joanna Tokarska-Bakir. Obfite źródła przedstawiają nierozstrzygalnie sprzeczne relacje.

Sympatyczna tragedia

Aleksander Kaczorowski od kilkunastu lat przybliża nam XX-wieczne Czechy. Punktem wyjścia są dla niego na ogół czescy literaci, jednak Kaczorowski na literaturze nie poprzestaje – przybliżając ich biografie i twórczość, kreśli szerokie portrety epok, obficie i erudycyjnie opowiadając o polityce, historii czy tożsamości.

Kiedy plakat śpiewał po polsku

Prace „polskiej szkoły plakatu” nie były poddane kalkulacjom. Charakteryzowały się spontanicznością, niczym nieskrępowaną wyobraźnią, intuicyjnością. Twórcy mogli robić takie plakaty, jakie chcieli – to okazało się najbardziej wartościowe.

Ankieta „Znaku”

W nawiązaniu do ocen Manfreda Franka poprosiliśmy przedstawicieli różnych formacji intelektualnych o krótką diagnozę stanu tradycji kontynentalnej w polskiej filozofii.

Uniwersytet – czwarta władza

Tak jak nie ma dziś powrotu do dawnego świata greckiej polis czy civitas christiana z ich ideałami wiedzy i systemem kształcenia, tak również nie ma powrotu do idei uniwersytetu, który mógłby funkcjonować poza kontekstem politycznym czy wolnorynkowej, globalnej konkurencji. Nie znaczy to jednak, że przyszłość uniwersytetu musi zostać podporządkowana potrzebom globalnego rynku czy wyzwaniom, z jakimi mierzą się państwa narodowe.

W kraju Biblii

W kościele św. Wawrzyńca przedstawionym na obrazie Anthoniego de Lormego nie ma już ołtarza – miast niego pojawiły się dwie wielkie tablice z tekstem Dekalogu. Nie ma wizerunków świętych, scen z życia Jezusa i Marii, ba, nie ma nawet krucyfiksu – jest Słowo, i tylko Słowo.

De te fabula narratur. O literackości filozofii i sytuacji filozofii w Polsce

Zamiast mówić o filozofii analitycznej i kontynentalnej, odróżnijmy filozofię jawnie literacką od technicznej, „gorącą” od „zimnej”. Ta pierwsza uznaje swoje pokrewieństwo z literaturą – a za jej pośrednictwem ze sztuką, retoryką i polityką, tam gdzie się one spotykają i krzyżują, a mianowicie w faktycznym uczestnictwie w życiu społecznym, kulturalnym i politycznym.

Nic nowego pod słońcem

Podział na filozofię analityczną i kontynentalną ma, jak każdy inny dotyczący nurtów filozoficznych, charakter przybliżony i orientacyjny.

Polska w filozoficznej drzemce

Rozróżnienie na filozofię analityczną i kontynentalną wydaje mi się trafne i użyteczne. Podzielam diagnozę Franka – ta pierwsza w dużym stopniu zdominowała współczesną filozofię.

Wspólnota wokół filozoficznej polszczyzny

Manfred Frank ma rację. Globalny trend sprzyja filozofii analitycznej z bardzo prostych powodów.

Forma tworzenia, a nie procedura

Podział na tradycję kontynentalną i analityczną na pewno istnieje – świadczy o nim choćby to, że we własnej pracy rzadko natrafiam na konieczność odwoływania się do tradycji analitycznej (choć nie sposób jej pominąć, jeśli zajmujemy się np. kwestią aborcji czy prawami zwierząt).

Koniec filozofii

Przewaga, by nie powiedzieć, triumf filozofii analitycznej na polskich uniwersytetach jest faktem. Ponieważ to tradycja, w której się nie odnajduję, budzą się moja irytacja i rozżalenie.

O emigracji filozofii kontynentalnej ze Starego Kontynentu

Widmo krąży po niemieckich seminariach filozoficznych: widmo wszechświatowego zwycięstwa filozofii analitycznej i masowego exodusu pobitej tzw. filozofii kontynentalnej ze Starego Kontynentu.

Krajobraz po nowej ustawie

Ustawa 2.0 wzbudziła duże kontrowersje w środowisku akademickim. Jej założenia przedyskutowaliśmy z sympatykami i krytykami zmian na uniwersytecie.

Krytyczny przewodnik po zmianach na uniwersytecie

Największe zmiany dotyczą ustroju wewnętrznego uczelni, podziału dyscyplin oraz ewaluacji uniwersytetów, która wpływa na uprawnienia naukowe i finansowanie. Obietnicą Ustawy 2.0 jest zwiększenie autonomii uczelni. Czy tak się stanie?

Nowa idea uniwersytetu

Władza, która nie chce obyczajowo i intelektualnie wolnych i samodzielnych jednostek, nigdy nie będzie tolerowała prawdziwego uniwersytetu. Dotyczy to współcześnie zarówno władzy politycznej, jak również władzy mediów oraz pieniądza i rynku.

761 – spis treści

Z monotonii

W Stacji: Literaturze prezentujemy nowe opowiadanie Grzegorza Strumyka. Tekst do przeczytania w papierowym wydaniu miesięcznika „Znak”.

Wielka pustka

Pamiętam, że na wieść o śmierci abp. Józefa Życińskiego w 2011 r. ogarnął mnie lęk, jak bez niego – bez jego odwagi i umiejętności otwartego stawiania problemów – będzie wyglądał Kościół w Polsce.

Coraz bliżej albo coraz mniej

Przez te lata na jej prostotę, ofiarność i piękno, trudne do pojęcia, a tym bardziej naśladowania, patrzyliśmy wszyscy, bliżsi i dalsi, z poruszającym nas podziwem.

W księgarni: buch|bund

Liczące ponad 50 tys. Polaków miasto zagranicą zasługuje przynajmniej na jedną porządną księgarnię z literaturą polską. Berliński buch|bund do takich właśnie należy.

Poczet zwierząt polskich

Bielik, który nie jest orłem, szczeka. Czerwony dziób bociana białego – na pozór miłego sąsiada babcinego domu – to „precyzyjny instrument zabijania”.

Bracia „mniejsi”

Ta książka nie jest zwykłym zbiorem zebranych w tom artykułów. Dariusz Gzyra nie tyle podejmuje refleksję, ile wyraża sądy na temat relacji człowieka ze zwierzętami.

Kto ty jesteś?

Grenlandia to największa wyspa na świecie. Skuta lodem przyroda wydaje się żywa i uśpiona jednocześnie, efemeryczna, surowa i delikatna. Przeważającą część krajobrazu zajmuje lód, który ciągnie się aż po horyzont.

Portfel Edypa

Gdy wiek temu zaczęto we Francji tłumaczyć Freuda, słowo „libido” zastąpiono słowem „pragnienie”.

Dziennik intymny pisarza

Warto tę książkę przeczytać nie dlatego, że to być może pierwszy lub najstarszy zachowany dziennik Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, autora wielotomowego, erudycyjnego Dziennika pisanego nocą.

Bez fałszów

Karol Tarnowski, potomek wielkiego rodu, urzeka skromnością – osobowością bogatą (to przecież pianista, filozof, pedagog, człowiek wiary i znawca sztuki), lecz „nieekspansywną”.

„O miłości wiem tyle co ty”

Autyzm i zespół Downa często postrzegane są w kategoriach chorobowych: jako przejaw odstępstwa od normy czy wręcz zepsucia. Jednak takie podejście powoli zaczyna ulegać zmianie nie tylko dzięki kolejnym publikacjom, pracy różnych organizacji, lecz także osobom będącym w samym centrum zagadnień, czyli dzieciom, rodzicom i bliskim osób z zaburzeniami.

Cenniejsze niż złoto

Najdroższym obrazem świata jest obecnie Salvator Mundi Leonarda da Vinci. W listopadzie 2017 r. został zlicytowany za 450 mln dolarów. Zapewne ten rekord nie utrzyma się długo.

Flirt i żart

Korespondencja Zbigniewa Herberta i Wisławy Szymborskiej nie odsłania sekretu ich relacji. Prawdziwa przyjaźń czy koleżeńska zabawa? Pewnie nie trzeba wcale za bardzo w to wnikać, ponieważ najważniejsza jest tu relacja literacka.

Kwestie trudne i geniusz poezji

W Post scriptum monumentalnej dwutomowej biografii Zbigniewa Herberta Andrzej Franaszek wyznał: „(…) nie zapominałem, że piszę o autorze wierszy, które od lat trzydziestu zapierają mi dech w piersiach”. Dodał też, że mimo to starał się „być sprawiedliwy”, choć czasem musiał pisać „o kwestiach naprawdę trudnych”.

Dziewczynka z różową kokardą w farbowanych włosach albo zabawa w chowanego z Janką Katz

To zawsze jest trochę taka moja prywatna pokuta. Albo, jakby popatrzyć na to inaczej, gorzka medytacja.

Rodzina siłaczek: Natalia Rosińska, Nelly Egiersdorff, Maria Anto, Zuzanna Janin

Na początku 2018 r., w odbudowanym po wojnie rodzinnym domu Zuzanny Janin, który znajduje się w warszawskiej modernistycznej kolonii zaprojektowanej przez Kazimierza Tołłoczkę, wykonawcy remontu natknęli się na zatopioną w betonowym fragmencie podłogi małą srebrną łyżeczkę z wygrawerowanymi inicjałami N.R.

Rzeczy małe

Drangularium, czyli „drobiazgi” albo „rzeczy małe”. W latach 70. Studenckie Centrum Kultury w Belgradzie zorganizowało wystawę pod takim tytułem. Około 30 artystów miało pokazać istotne dla siebie przedmioty.

Zrozumieć Wojtyłę

Brakuje mi niepokoju związanego z Janem Pawłem II. Lewica czyta go przez pryzmat jego kultu: gadżetów, kremówek, pomników. Prawica traktuje jak kopalnię cytatów. A może trzeba myśleć o nim inaczej?

Meksyk jeszcze nie zginął

W lipcu 2018 r. Meksyk wybrał pierwszego lewicowego prezydenta w historii. Oddano na niego więcej głosów niż na jakiegokolwiek innego kandydata wcześniej. Do urn poszła rekordowo duża liczba Meksykanów. Społeczeństwo domaga się zmian w przeżartym przemocą i korupcją kraju.

Ankieta uczonych

Relacje nowożytnej nauki i religii były bardziej złożone, niż często sądzimy: niekiedy miały charakter konfliktu (proces Galileusza, opór części wierzących wobec teorii ewolucji), niekiedy zaś „przyjaznego rozdziału” obu dziedzin kultury (warto pamiętać, że wielu wybitnych naukowców było ludźmi wierzącymi, np. wybitni genetycy: kiedyś Grzegorz Mendel, a dzisiaj Francis Collins).

Nauka i zaczarowanie świata

Mimo iż nauka i religia to dwie odmienne sfery ludzkiej aktywności, odwołują się do wspólnego fundamentu, jakim jest rozum. Filozofia, poprzedniczka chrześcijańskiej teologii i nowożytnej nauki, rozwinęła się w starożytnej Grecji dzięki przekonaniu o racjonalności świata.

Polityka śnienia, otwarcia i przebudzenia

Budzenie jest niebezpieczne. Anestezjolodzy wiedzą o tym doskonale. Często oznacza ono także burzenie zastanej konstrukcji. Zadaniem materialisty historycznego, takiego jak Walter Benjamin, jest akt zburzenia „maszyny do produkcji złudzeń”, owego słynnego automatu, który miał być tak skonstruowany, że na każdy ruch szachisty odpowiadał posunięciem zapewniającym wygranie partii.

Krainy Pseudonauki

Żyjemy na gruzach obalonego imperium. Nauka, która od stuleci śniła sen o potędze, okazała się nagle niewielką enklawą pośrodku rozległych krain kierowanych obcymi jej motywacjami i rządzonych niezrozumiałymi prawami.

Mózg – fabryka snów

Po co nam marzenia senne? Jak je badamy? O czym śnią niewidomi? Czy można kontrolować swoje sny?

Nauka zostawia miejsce na wiarę

Można powiedzieć, że uprawiana przeze mnie dziedzina nauki i religia spotykają się w miejscu, które nauka nazywa Wielkim Wybuchem, a religia stworzeniem świata.