Ten prosty chwyt pozwala jej opowiedzieć po raz trzeci (po obszernych komentarzach do Sennego żywota Leonory de La Cruz i Spiskowcach wyobraźni), o co szło 100 lat temu artystom z bliższego lub dalszego kręgu André Bretona.
„Wyobraźnia nie jest darem, lecz nade wszystko obiektem podboju” – uznał Breton i w ramach tegoż podboju poddawał ją dyscyplinie. W efekcie tej ostatniej, którą srogo odczuli wspólnicy i akolici, „instytucja” wyobraźni surrealnej uległa podziałowi. Porzuceni zostali surrealiści bezwiedni, jak Lukian, Rabelais, Swift, Hoffmann, Kubin (oraz nieznani w Paryżu Schulz i Witkacy); przecenieni – członkowie ruchu, który przybrał kształt sekty. Władając nią, Breton toczył daremny bój z komercjalizacją, dziedziczną chorobą awangardy. Gdyż surrealizm programowy także zmienił się w towar. Trzeba o tym wspomnieć, ponieważ autorka uznaje przede wszystkim krąg Bretona, a znaczną część recept poradnika inspirują nieuchronnie koncepty surrealizmu znieprawionego.
Surrealizm jednak nie jest zabawką. Nie miał być jeszcze jednym nurtem w sztuce, lecz próbą przemiany życia. Radykalną: w filmie Jeana Cocteau Krew poety (1932) bohater – w scenie do dziś zapierającej dech – przenika przez lustro na drugą stronę, skąd nie ma już powrotu. I choć historia surrealizmu składa się z setek anegdot, sam surrealizm to nie żart. Wie o tym autorka, wiemy i my – niech pamięta o tym, bawiąc się, czytelnik.
Czytaj także
Wymiary czułości
Agnieszka Taborska
Świat zwariował. Poradnik surrealistyczny. Jak przeżyć
Wydawnictwo BOSZ, Olszanica 2021, s. 135
