W roku 2016 świat oszalał na punkcie hygge, duńskiego sposobu na szczęśliwe życie. Wszak Duńczycy uchodzą za najszczęśliwszą nację na Ziemi, muszą więc mieć na to jakiś sposób. Niemożliwe do precyzyjnego przełożenia na inne języki słowo odnosi się do ciepła, przytulności, komfortu (najbliższym odpowiednikiem byłoby chyba niemieckie Gemütlichkeit, ale bez odcienia drobnomieszczańskiego kiczu). Gdy chcemy zwizualizować hygge, ukazują się nam obrazy naturalnych materiałów i tkanin, komfortu domowych pieleszy, koców, ciepłych skarpetek, parującej herbaty, niespiesznego odpoczynku w atmosferze miłego kokonu, jakby bożonarodzeniowego urlopu rozciągniętego na cały rok. Do spopularyzowania konceptu przyczyniła się m.in. książka Meika Wikinga, dyrektora Instytutu Badań nad Szczęściem w Kopenhadze, Hygge – klucz do szczęścia, za którą podążyły liczne podobne poradniki dobrego życia. W języku angielskim słowo hygge zaczęło funkcjonować jako czasownik i przymiotnik; odnosi się do stylu urządzania wnętrz, spędzania czasu wolnego, estetyki, a nawet muzyki zespołu Oasis (!). Fenomen wkrótce doczekał się kontynuacji w postaci kolejnych publikacji poświęconych życiu „po duńsku”: The Year of Living Danishly Helen Russell, Hygge – duńska sztuka szczęścia Marie Tourell Søderberg czy kolejnej książki Wikinga, tym razem poświęconej życiu w stylu lykke (po duńsku „szczęście”).

Pogodni ludzie w ciepłych swetrach?

Prostota tych rozwiązań zrazu wydała się podejrzana. Dziennikarka „The Guardian” Charlotte Higgins starała się rozpracować „spisek” stojący za rozpropagowaniem hygge: koncepcja ta miała być w rzeczywistości wypreparowana na eksport, a dokładniej: na rynek brytyjski, i choć w duńskim faktycznie istnieje takie pojęcie i postawa (hyggelig), to stanowi odpowiednik restauracji w stylu chińskim dla Europejczyków. Zdaniem Higgins szaleństwo na punkcie hygge nieprzypadkowo zbiegło się z brexitem: Brytyjczycy zakochali się w nieistniejącej Danii, w eskapistycznej fantazji na temat rozkosznego wycofania się ze świata. Proroczo Higgins zapowiedziała też falę książek na temat innego przejawu skandynawskiej sztuki życia – i istotnie poradniki dotyczące lagom, szwedzkiego konceptu, który można przetłumaczyć jako „umiarkowanie”, „życie w sam raz”, pojawiły się w księgarniach w następnym sezonie. Do oferty niebawem dołączyły poradniki na temat fińskiego sisu (konceptu łączącego w sobie stoicyzm, wytrwałość, odporność na zmiany) czy holenderskiego niksen („sztuki nicnierobienia”, bliskiej tak świeckiej medytacji spod znaku mindfulness, jak i pogodnym Z rozmyślań próżniaka Jerome K. Jerome’a).

„Lokalne filozofie” kojarzą się z wizją rodem z folderu turystycznego, z pokazem obyczajów dla wycieczki. Zakładają, że większość ludzi w danym miejscu żyje jednakowo i podziela podobne wartości, ignorując różnice tak pokoleniowe, jak i regionalne czy indywidualne (trochę tak, jakbyśmy próbowali, dajmy na to, wylewność i gościnność starszej daty Podlasiaków zaprojektować na całe polskie społeczeństwo). To fantazje o zbiorowej mądrości, ale też udane z PR-owego punktu widzenia próby tworzenia pozytywnych autostereotypów, zastępujące z powodzeniem wcześniejsze wyobrażenia na temat różnych nacji. Gdy przypomnimy sobie, że Skandynawia kojarzyła się zrazu – nie tak dawno przecież – to z protestancką surowością życia i egzystencjalnym napięciem jak z Bergmana, to z bezwzględnym „prawem Jante” wymuszającym konformizm, to z depresją i nadużywaniem alkoholu, aż trudno uwierzyć, że mowa o tych samych narodowościach. Opowieść o lokalnych odmianach sztuki dobrego życia to również opowieść o potędze skutecznego kreowania wizerunku. Tak skutecznego, że przesłania rzeczywiste, ciemne strony życia w danym kraju. Dania nieraz postępowała w końcu uhyggelig, nieprzyjaźnie, wrogo: tak wobec ludzi (kilka lat temu rząd planował zsyłać uchodźców, którym odmówiono azylu, na skażoną wyspę Lindholm; z zamiarów w końcu zrezygnowano), jak i wobec natury (rząd duński wciąż przyzwala na rzeź wielorybów). Siła pozytywnego PR-u minimalizuje jednak ostracyzm wobec takich działań.

Nie jest to zupełnie nowe zjawisko. Poradniki sztuki życia, popularyzujące w przystępny sposób koncepcje filozoficzne i wątki z literatury, to właściwie osobny, żywy nurt zwłaszcza w literaturze angielskojęzycznej. Specjalizuje się w nich szczególnie szwajcarski filozof Alain de Botton, autor lekkostrawnych, lifestyle’owych publikacji o miłości, Prouście i architekturze oraz założyciel The School of Life, instytucji specjalizującej się w upowszechnianiu filozofii i literatury w poradnikowej czy wręcz coachingowej formie. Powiązanie filozofii dobrego życia z „marketingiem miejsc” to z kolei specjalność popularnej literatury i kina po roku 2000: Pod słońcem Toskanii Frances Mayes, na podstawie której nakręcono film z Diane Lane, osadzony w Prowansji Dobry rok Petera Mayle’a i nakręcony według książki film czy zwłaszcza Jedz, módl się, kochaj Elizabeth Gilbert, której bohaterka (w filmowej wersji grana przez Julię Roberts) postanawia szukać sensu życia we Włoszech, Indiach i Indonezji. W nowym tysiącleciu to Skandynawia jako miejsce, w którym ludzie rzekomo wiedzą, jak żyć dobrze, zastąpiła dotychczasowe utarte wyobrażenia Włoch z la bella vita czy Japonii z tamtejszym zen (rozumianym nie jako filozofia oparta na paradoksach i wyzwaniach prowadzących do porzucenia ego, ale jako minimalistyczna estetyka i zestaw technik relaksacyjnych dla klasy średniej). Być może to zasługa wiary w statystykę, która nieodmiennie przekonuje, że właśnie na Północy żyją najszczęśliwsi na świecie ludzie, małomówni, ale pogodni, odziani w ciepłe swetry i niewymagający od świata zbyt wiele. Być może przesądza o tym jednak potrzeba myślenia magicznego, która wydaje się kryć za popularnością poradników: przekonanie, że istnieje jakaś formuła, która sprawia, że życie staje się Takie, Jak Należy.

— pełna wersja tekstu dostępna jest w drukowanych i elektronicznych wydaniach Miesięcznika Znak