Historia naturalna zła

Gest, który rozpęta Apokalipsę, niczym nie będzie różnił się od innych gestów – zostanie wykonany, tak jak wszystkie inne identyczne gesty, przez operatora, tak samo kierowanego i znudzonego rutyną. Jeśli cokolwiek symbolizuje diaboliczną naturę naszego położenia, to jest to niewinność owego gestu.

Prawo do pożywienia

Gdyby podczas sondy ulicznej zadać pytanie, jakie wydarzenia o zasięgu globalnym miały miejsce w latach 2007 i 2008, większość respondentów wskazałaby zapewne na załamanie się zachodnich rynków finansowych i bankowych.

689 – spis treści

Szukając traktorzystki – kobiety i komunizm

O kobietach w powojennej Polsce przywykliśmy myśleć według schematów. Jesteśmy przekonani, że zmuszono je do pracy poza domem – siłą posadzono na traktorach. Po pracy zaś ustawiały się w kolejkach, by rozpocząć swój „drugi etat” w słabo wyposażonym gospodarstwie domowym. W rezultacie kobiety były przemęczone, zaniedbane, nie miały czasu dla rodziny i dla siebie. Innymi słowy, komunizm wygonił kobiety z domu do pracy i pozbawił je kobiecości. Czy rzeczywiście tak było?

„Interesuje mnie Kościół, który się dzieje”

Oczyszczenie to potrzeba przyznania się przed samym sobą i swoimi siostrami i braćmi że dzieje się jakieś zło, za które jestem odpowiedzialny. To ja jestem gorszycielem, który musi się nawrócić. Postulat oczyszczenia sięga do tego, co dzieli człowieka i Boga oraz ludzi między sobą. Tym czymś jest grzech, a nie źle działające struktury.

W drodze do pojednania

„Mamy nadzieję, że kiedyś spotkają się uprawnieni przedstawiciele narodu polskiego z takimiż uprawnionymi przedstawicielami narodu rosyjskiego – i oba narody, stanąwszy w prawdzie wobec swych dziejów i wobec swej przyszłości, pojednają się. (…) Módlmy się o rychłe nadejście takiego dnia pojednania się w prawdzie, w duchu najwyższej Miłości”.

Wola Ojca

Wierzę, że istnieje taka lektura Biblii, której towarzyszy nieustanne zmaganie się z obecnymi w niej pokojem i niepokojem, pytaniem i odpowiedzią, będąc darem prowadzącym zarówno do przemieniania i ubogacania życia człowieka w jego mowie, czynach i myślach, jak i do dialogicznego dzielenia się tym darem z bliźnim. 

Światłość poezji #1

Moje doświadczenie związane z czytaniem wierszy Krystyny Miłobędzkiej to najczęściej przeżycie radości wynikającej z faktu, że obcuję z samowystarczalnym językiem, ze słowami, które za każdym razem mogą znaczyć coś innego, a zarazem pozostają konkretnymi słowami wypowiedzianymi przez konkretną osobę.

Perpetuum evile

Czy nie ma pewnego podobieństwa między nami, zwykłymi ludźmi, a owymi „zwykłymi” czasów nazizmu? Zachowując wszelkie różnice – czy nasza kondycja nie skrywa w sobie ambiwalencji, której kuriozalnym a ponurym uosobieniem był Himmler: główny architekt Zagłady mdlejący na widok mordu dokonywanego przez swoich podwładnych?

Powieściowość „książki”

Dzienniki, autobiografie i biografie są jak fabuły realistyczne z epickim zacięciem. Bez powieści nie miałyby czego się trzymać, chyba że założymy, iż trzymają się „życia”.

Świadczyć znaczy doświadczyć

„Chrześcijaństwo to nie doktryna” pisaliśmy w wakacyjnym numerze miesięcznika „Znak”. Podkreślaliśmy wówczas, że choć chrześcijaństwo może być i bywa traktowane jako zespół przekonań i reguł moralnych, to jednak tak rozumiana prawda chrześcijaństwa pozwala uchwycić jedynie zewnętrzną, doktrynalną stronę religii.

Czy Kościół potrafi się dziś odnawiać?

Naturalnie sprawą zasadniczą jest wcielanie pewnych pryncypiów, ale także pewnych konkretnych rozwiązań Soboru w życie bez lęku. Jeżeli Sobór postawił ostatecznie na wolność, to ona musi być punktem wyjścia. Oczywiście można powiedzieć: no dobrze, ale Sobór nie powinien wprowadzać nowego dogmatyzmu – dogmatyzmu wolności. Tylko że to nie jest dogmatyzm, a odkrycie pewnej prawdy będącej samym sercem Ewangelii. Jak uczy Sobór, trzeba z niej wyciągać konsekwencje i to jest niezwykle istotne.

Kryzys w Kościele?

Czy Kościół w Polsce przeżywa kryzys? Jakie są dziś najpoważniejsze problemy Kościoła? Co może służyć jego odnowie? Czy nasza wiedza o Kościele bierze się z bezpośredniego doświadczenia czy z mediów? Gdzie jest dziś przestrzeń do rozmów o jego kształcie? Do odpowiedzi na te pytania zaprosiliśmy ludzi, którzy Kościół znają nie tylko z gazet.

Kryzys w Kościele? Ciąg dalszy

Przeciętnego mieszkańca tego kraju nie interesuje opinia Kościoła w sprawach seksu, wychowania dzieci, homoseksualizmu i zapłodnienia in vitro. Ludzie potrzebują pomocy duchowej, materialnej, a przede wszystkim – odpowiedzi na pytanie o sens życia. W obecnej polityce prowadzonej przez Episkopat Polski te problemy umykają – Arkadiusz Gruszczyński.

Transnarodowe ścieżki

Można być całkowicie patriotycznym w deklaracjach, popierać ugrupowania głoszące takie hasła, ale to nie wpływa na to, gdzie będziemy mieszkać. Coraz częściej mamy do czynienia z zaangażowaniem obywatelskim ponad granicami.

Kryzys powieści szaleje nad Polską

Gdyby dzisiaj żył powieściopisarz Prus, ciężkie miałby życie w Polsce. Lalka jako debiut powieściowy młodego, nieznanego pisarza z Warszawy pewnie słabo by się sprzedawała w Empikach. A jeśli nawet zostałaby wydana przez jakieś małe wydawnictwo w Gorzowie Wielkopolskim albo w Środzie Śląskiej, do Empików w ogóle by nie trafiła. I mało kto chciałby z własnej nieprzymuszonej woli ślęczeć nad losami dziwaka Rzeckiego, bo mało kto by o niej wiedział.

Jak okrągła jest ta płaska Ziemia

Nie rozumiem, dlaczego miałbym ograniczać się do coraz sztuczniejszej kategorii, jaką jest – szczególnie w czytelniczym odczuciu – „powieść polska”, skoro mogę cieszyć się kategorią „powieści w Polsce”, mieszczącą zarówno powieści tłumaczone, jak i takie, których tłumaczyć nie było potrzeby. Naprawdę, powieść to nie oscypek: nie musi pochodzić z Podhala, żeby dobrze smakować.

Eskapizm od kryzysu?

Zadając pytanie „Czy mamy w Polce powieść?”, Witowi Szostakowi chodziło zapewne o coś więcej niż tylko wyliczenie tytułów, które potwierdziłyby, że „powieści się przecież u nas pisze”. Jeśli jednak diagnozowany przez niego kryzys rzeczywiście występuje, to jak się wydaje, nie dotyczy on literatury gatunkowej. A jeśli nawet – to w odmienny sposób.

Nieodzowność hreczkosieja-awangardzisty

Prawica w Polsce przegrywa kulturę od lat. Dlaczego? Bardzo trudno z tego charakterystycznego natężenia tonu, postulatywności i wyuczonych zwrotów utkać dzieło sztuki. Lewica nie daje tak łatwo skoszarować swego języka, pozwala sobie na zabawę słowem, słucha człowieka i wyłapuje jego natręctwa i dziwactwa. Rozsmakowuje się w nich. Prawica swej „defiladowej” dyscypliny pilnuje nawet w warstwie językowej.

688 – spis treści

Konflikty pamięci: Etyczne zobowiązanie

Problem pamięci jest problemem stałego powracania, rozpamiętywania, namysłu nad przeszłością i nad naszą relacją z Bogiem, próbą odpowiedzi na pytanie o nasze wspólne, etyczne zobowiązania.

Pojednanie tożsamością Kościoła

Dopóki nie ma religii przeżywanej jako osobista relacja każdego z nas z Bogiem, dopóty religia nie jest źródłem nadziei na pojednanie.

Nie ma łatwego przebaczenia

Bliskie jest mi stwierdzenie Hanny Arendt, która powiedziała że odkrywcą przebaczenia jest Chrystus, Jezus z Nazaretu, ale fakt, że dokonał tego w aspekcie religijnym, bynajmniej nie zmniejsza znaczenia tego, co się dzieje w życiu świeckim.

Dzieła na wydaniu

Trzeba rozpocząć dyskusję o stanie polskiego edytorstwa, szczególnie tego odnoszącego się do dzieł współczesnych. O ile bowiem od wielu lat trwają intensywne prace w zakresie publikacji tekstów staropolskich, których efektem są liczne edycje, o tyle teksty nowsze są zaniedbywane.

Dzieła na wydaniu

Edytorstwo, mimo precyzji i ścisłości do jakiej zmierza, pozostaje jednak sztuką.

Kosmatość bobra

Podręczniki rzadko czyta się jednym tchem. Książka Garbala to znakomity przewodnik po edytorstwie XX-wiecznej literatury, które – wbrew pozorom – rodzi wiele pytań. Czy Herberta powinno się wydawać tak samo jak Mickiewicza? Czy wolno ogłaszać teksty wbrew woli zmarłego autora? Jak należy publikować elektroniczną korespondencję?

Edytorskie rekomendacje

Edytorstwo nie jest nauką pomocniczą, lecz podstawową. Tylko na dobrym wydaniu można budować trafne interpretacje.

Podzwonne dla przyjaźni

Opublikowana właśnie korespondencja między Miłoszem a Andrzejewskim obejmuje okres od 1944 do 1981 r. Najlepsze wspólne lata już minęły, a więzy nieuchronnie się rozluźniają. Mamy więc do czynienia z zapisem przebrzmiałej, utraconej, ale przecież głębokiej przyjaźni, która z przeszłości wyprowadza iskierkę dawnego zaufania. W tej relacji uczestniczy także niewymieniona na okładce żona Miłosza, Janina.

Mistrzynie pustyni

Kim były Sara, Teodora, Matrona czy Synkletyka? Wiemy o nich niewiele, raczej nie opowiadały o sobie, wręcz przeciwnie, najczęściej z premedytacją zacierały ślady swojej obecności. Meterikon. Mądrość matek pustyni to pierwsze w języku polskim tłumaczenie zbioru sentencji, których autorstwo przypisuje się pierwszym chrześcijańskim pustelniczkom.

Gdy pieniądz znaczył niewiele…

Na kartach nieledwie dwustu stronicowej lektury Le Goff rozwija wspaniałą opowieść o tym, jak społeczeństwa tamtej epoki próbowały z jednej strony zadośćuczynić swoim dążeniom materialnym, których pieniądz miał się okazać niezbywalną częścią, z drugiej – zobowiązaniom wobec nieśmiertelnej duszy i chrześcijańskich nauk.

Nowoczesność pieniądza

Filozofia pieniądza Georga Simmla daje się czytać w nawiązaniu do Kanta jako Krytyka ekonomicznego rozumu. Autor próbuje pokazać w niej znaczenie pieniądza dla ludzkiej podmiotowości oraz ująć współczesność jako epokę ukształtowaną przez mechanizm pieniądza, a jednocześnie w pieniądzu odnajdującą swój najgłębszy symbol.

Metamorfozy „bez-wiednego kapłana”

Niezmienność pragnienia transcendencji w zmieniającym się radykalnie świecie Michał Masłowski stara się pokazać, sięgając do polskiej literatury ostatnich dwustu lat. Czy to nie przesada, skoro, jak głosi podtytuł książki, zamierza on zająć się „współczesną kulturą polską”? Otóż nie, bo głównych bohaterów jego esejów – Miłosza, Gombrowicza, Mrożka, Konwickiego, ale i Jana Pawła II, nie da się zrozumieć bez uwzględnienia ich dialogu z polskim romantyzmem.

Prywatna liturgia

Władysław Sebyła był pacyfistą, który jako żołnierz zginął w 1940 r. pod Charkowem od strzału w tył głowy. Miary tego tragicznego paradoksu dopełnia fakt, iż był też autorem czterech tomików wierszy (ukazały między 1927 a 1938 r.), które pozostają szerzej nieznane, choć swego czasu inspirowały i katastrofizm Czesława Miłosza, i poezje wojenne Tadeusza Gajcego.

683 – spis treści

Córki na wymarciu

Preferencje dotyczące płci potomstwa istniały w społeczeństwach Azji od dawna. Jednak dopiero dostęp do badań prenatalnych określających płeć uwidocznił drastycznie, co może oznaczać przyznawanie pierwszeństwa synom. Śmierć córek, która w poprzednich dziesięcioleciach była często wynikiem zaniedbania i braku odpowiedniej opieki medycznej, a przez to mogła być postrzegana jako przypadkowa, stała się w ostatnich latach przejawem świadomego i zaplanowanego działania rodziców.

686-687 – spis treści

Brak tylko słowa „wybaczcie”

W krwawym konflikcie bośniackim udział, acz nierówny, miały też trzy główne wyznania, które – usprawiedliwiając zbrodnie – utraciły wiele ze swej wiarygodności. Jedyną szansą na pojednanie jest cierpliwe wsłuchiwanie się w drugiego i empatia.

O Biblii, filologii i człowieczeństwie

Wydaje się, iż jedną z najczęstszych pokus dotykających biblijne egzegezy jest dzisiaj pragnienie bardziej udzielenia adekwatnej, w miarę pełnej, satysfakcjonującej odpowiedzi i wykładni niż zadanie pytania i pozostawienie przestrzeni otwartej, wolnej, lecz siłą rzeczy – dramatycznej.

Czy w każdym języku Biblia jest natchniona?

Jak daleko można się posunąć, przystosowując tłumaczenie Pisma św. do danej kultury? Władza hierarchiczna istnieje w Kościele po to, żeby podejmować ostateczne decyzje w dyskusyjnych przypadkach. Bez wątpienia w tekście oryginalnym mamy zakodowany rdzeń, którego nie można zmieniać. 

Raport o stanie świata przedstawionego

Czy stan polskiej powieści to powód do niepokoju? – z pytaniem tym w numerze wakacyjnym próbowali zmierzyć się pisarze i krytycy: goście debaty zorganizowanej w marcu przez miesięcznik „Znak”. O nagrodach literackich, szkolnej nauce nieczytania i serialowym życiu powieści…

Zza kurtyny

Miniony sezon teatralny obfitował w wydarzenia o charakterze artystycznym oraz środowiskowym (czy instytucjonalnym), w których jedni dopatrują się niepokojących sygnałów pogarszającej się kondycji polskiego teatru, podczas gdy drudzy biorą je za zwiastun ożywczych zmian.

Przyczyny konfliktu w Syrii

Kiedy porównamy rewolucję Braci Muzułmanów w Syrii z lat 80. i tę, której świadkami jesteśmy dziś, możemy zauważyć znaczące różnice. Przed 30 laty retoryka Braci była wymierzona przeciwko sekularnemu, nieislamskiemu reżimowi partii Baas. Dziś, mimo że reżim nieustannie podkreśla islamistyczny charakter rewolucji, żadna organizacja radykalna nie odgrywa w niej roli przewodniej.

Manowce dyskusji o dyskusji

Tekst Krzysztofa Nawratka ma jasny cel: podsunąć czytelnikowi wniosek, że opowiadać się za prawem antyaborcyjnym mogą tylko zwolennicy patriarchatu. Jest to politycznie bardzo sprytny zabieg, gdyż być zwolennikiem dyskryminacji kobiet jest dziś nieco démodé. Na szczęście nie musimy przyjmować tego fałszywego twierdzenia gdyż zostało ono oparte na arbitralnych założeniach i nieuprawnionych wnioskowaniach.

Nie tylko my zawiniliśmy

Jak uniknąć pogłębiającego się konfliktu pamięci w Bośni i Hercegowinie? W jaki sposób uchylić się od pytań o odpowiedzialność nas, Europejczyków za obecną wojnę pamięci w Bośni i Hercegowinie?

Jak rozmawiać o trudnej przeszłości narodu?

Owocem wolności, którą przyniósł rok 1989, były nie tylko prawa polityczne i gospodarcze, lecz także możliwość swobodnego kształtowania debaty publicznej.

Potrzebujemy dobrych symboli

Religia nie jest związana polityką – mogłaby odegrać dużą rolę w pojednaniu, dostarczyć dobrych symboli, potrzebnych gestów.

Pojednanie bez końca

Pojednanie między narodami jest procesem. Rozdziały raz zamknięte po jakimś czasie otwierane są ponownie. Nowe pokolenia z innej czasowej perspektywy powracają do spraw, zdawałoby się, raz na zawsze rozwiązanych. Trzeba pamiętać, że są to zjawiska niezwykle złożone i wielopłaszczyznowe.

Trudne dochodzenie do prawdy

Wraz z końcem drugiej wojny światowej, przez Niemcy wywołanej i Niemców obciążającej, nasz kraj – w wymiarze fizycznym, psychologicznym, a także mentalnościowym, znajdował się w ruinach.

Pamięć hiszpańska jest milczeniem

Chcę mówić o pamięci, nie o historii. W Hiszpanii ciągle spieramy się o interpretację przeróżnych faktów z naszej najnowszej historii. Na przykład, czy wojna domowa była konieczna, czy rozpoczęła się w roku 1936 czy 1931, czy doszło do zamachu stanu i wiele innych. Od początku lat 30. w różnych częściach kraju zaczęły się dziać rzeczy okropne – tak po stronie prawicy, jak i lewicy hiszpańskiej.

Trzy religie, historie, narody – jedno państwo

Osiągnięcie konsensusu wydaje się niemożliwe. Powodów jest wiele – różnice tożsamości politycznej, wykluczające się tradycje oraz poglądy na polityczną wizję państwa. Historia sprawiła, że społeczeństwo Bośni i Hercegowiny żyje dziś chęcią zemsty.