Nuta o ślebodzie

Pan Komuna panoszy się od Kamczatki po Łabę – jeszcze. W Polsce zbity już z pantałyku pan ten sili się by naród – upojony wolnością – znów stał się tłumem niewolników, motłochem. Narzuca stan wojenny – przeszkodę podobną tym, które stawiano w wieku dziewiętnastym i dwudziestym. Przeszkoda zastawia drogę narodu – naród nie chce się cofnąć. Pan złapał naród za gardło a i naród za łeb go trzyma. Pat. Naród, by powiedzieć panu „mat”, by pokonać przeszkodę, tworzy nowe wartości, w nowy sposób otwiera się na świat.

Vita brevis

Choć teksty składające się na tą niewielką książeczkę poruszają tematy z pozoru bardzo od siebie odległe, to jednak właśnie wątek ulotności powraca niemal we wszystkich rozdziałach jako spoiwo, jako nić przewodnia. Przemijalność stanowi przecież niezbywalne tło, na którym odcinają się wszystkie momenty naszego życia.

Rana. O Tataraku Andrzeja Wajdy

Zaczyna się zmysłowo. Impresjonistyczny obraz wody: delikatny ruch, błyski światła, zieleń tataraku, ciepłe barwy. Zmysłowość podkreślana jest przez równie impresjonistyczną, liryczną, zdałoby się – sielankową muzykę.

Zapomniani chrześcijanie

Większość irackich uchodźców, których w najbliższym czasie przyjmą kraje europejskie, stanowić będą chrześcijanie – Asyryjczycy. To jeden z najstarszych narodów, który jeszcze dziś mówi językiem Jezusa Chrystusa. Jaka czeka ich przyszłość?

652 – spis treści

Konkurencja jest wskazana w polityce

Wyniki wyborów do Parlamentu Europejskiego potwierdziły zdecydowaną hegemonię Platformy Obywatelskiej na polskiej scenie politycznej. PiS – główne ugrupowanie opozycyjne – pozostaje daleko w tyle i dodatkowo pozbawione jest „zdolności koalicyjnych”. Trudno się temu zresztą dziwić, zważywszy na doświadczenia jego koalicjantów z poprzedniej sejmowej kadencji. Taka, zdawałoby się komfortowa, sytuacja wcale jednak nie musi w dłuższej perspektywie służyć ugrupowaniu będącemu liderem rankingów. Dlaczego?

„Kiedy ulica staje w poprzek”

Wyjście tłumu na ulice zawsze stanowi sprawdzian dla władzy. Niezależnie od stopnia zasadności skandowanych haseł (a jak ustalił bard: „Kiedy ulica staje w poprzek, nie zawsze chodzi o kiełbasę…”) jest ono próbą sił, w której racje „ludu” zderzają się z determinacją rządzących i lojalnością aparatu bezpieczeństwa.

Rerum novarum czasów globalizacji

Ogłoszona pod koniec XIX stulecia encyklika Leona XIII Rerum novarum (1891), poświęcona zaniedbanej dotąd przez Kościół „kwestii robotniczej”, stała się fundamentem katolickiej nauki społecznej i punktem odniesienia dla kolejnych papieży – aż do Centesimus annus Jana Pawła II (1991).

Europejski marsz do katastrofy

Pesymizm, pustka po 1918 roku i wyrugowanie religii z wielu obszarów światowej filozofii wręczyły carte blanche nowemu typowi Mesjasza o niepohamowanym apetycie do panowania nad całą ludzkością. Nic dziwnego, że świat nie musiał długo czekać, by z zaproszenia skorzystali gangsterzy polityczni: Hitler i Lenin.

Wojna przeciw Polsce i okupacja w pamięci zbiorowej Niemców

Druga wojna światowa stanowi w dziejach polsko-niemieckich najgłębszą i najtrwalszą cezurę, która naznaczyła wzajemne postrzeganie i określiła na dziesięciolecia relacje między obu narodami. Polska, która najwcześniej padła ofiarą agresji hitlerowskich Niemiec, jako pierwsza stawiła zbrojny opór, przeżyła najdłuższą okupację i poniosła ogromne ofiary, miała prawo oczekiwać, iż zbrodnie zostaną ukarane, ich sprawca uzna swą winę, a jej męczeństwo i heroizm zostaną przez świat dostrzeżone.

Niecodzienna codzienność czasu okupacji

„Tak jest dziwnie, tak jest inaczej” – zapisuje Zofia Nałkowska w swoim dzienniku w Wigilię 1940 roku. Mija wtedy rok od czasu jej powrotu do zajętej przez Niemców Warszawy, podczas którego prowadzone w kolejnych zeszytach codzienne zapiski pisarki zmieniają swój charakter. Przez pięć okupacyjnych lat, aż do wybuchu Powstania Warszawskiego, dziennik Nałkowskiej zapełnia się zapisami tego, co codzienne i powszednie w stopniu wcześniej nie istniejącym.

Jak domek z kart

Gdy się skończyła wojna, my, młodzi, zrozumieliśmy jedno: miało być inaczej. Ale dlaczego miało być inaczej? Bo nam rodzice mówili, że będzie inaczej. Większość z nas, w tym ja, przestało mieć rodziców, bo nasi ojcowie w większości zginęli, mojego ojca, kapitana Jakuba Wajdę, zamordowano z rozkazu Stalina w Charkowie wiosną 1940 roku, więc zostaliśmy sami. Ta samotność dosyć szybko stała się jednak dla nas szkołą. Szkołą życia.

Uwagi o Powstaniu Warszawskim

Czytając liczne, lepsze i gorsze relacje o Powstaniu, stwierdzam, że wiele jego realiów jest przemilczanych, pomijanych i skazywanych na zapomnienie. Podam jeden tylko przykład: jak dotąd nie napotkałem w literaturze żadnej relacji o zapachach Powstania, a przecież pachniało ono, i to silnie.

Alfabet drugiej wojny

Państwowe obchody rocznicy wybuchu drugiej wojny światowej miały na pewno swój wydźwięk propagandowy. Czy były równie wielkim sukcesem jak te z okazji 60. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego? Czy przełamały zachodnie i wschodnie schematy myślenia?

Leszek

Miał Leszek Kołakowski nieprawdopodobny dar wygłaszania całego wykładu na dopiero co zadany temat. Każdy temat wywoływał u Niego głęboką refleksję, a Profesor wyjawiał ją bez opierania się na usystematyzowanych notatkach, luźnych kartkach bądź wcześniej przygotowanych punktach.

Tłocznia mistyczna z Monte San Savino

W sercu Toskanii, u schyłku Drugiego Tysiąclecia, polska artystka współczesna – mimo, czy nawet wbrew całej dezynwolturze i nonszalancji sztuki współczesnej – zaproponowała nową, niezwykle intrygującą interpretację tradycyjnego wątku chrześcijańskiej ikonografii, wzbogacając jego teologiczną wykładnię o nowy wymiar.

Krok wstecz czy potwierdzenie? Benedykt XVI o Żydach i judaizmie

Głównym problemem dla Benedykta XVI jest podstawowa wizja Kościoła. Papież postrzega Kościół katolicki jako instytucję, która w kwestiach teologicznych nie ma potrzeby uczenia się czegokolwiek w dialogu z chrześcijanami spoza społeczności katolickiej, z wyznawcami judaizmu i innymi grupami religijnymi.

Mrówki, koniki polne, wiewiórki

W spiżarniach chroni się również czystej wody marzycielstwo, bo jak inaczej nazwać tę rozbrajającą, na niczym przecież nie ugruntowaną wiarę w przyszłość – że w ogóle nastąpi, że warto o niej myśleć i jakoś brać ją pod uwagę.

60 lat (intymnego) życia RFN

W latach młodości malowała sobie nieosiągalne na rynku pończochy na nogach, bezceremonialnie flirtowała z Francją, w 1990 roku zawarła małżeństwo z NRD. Wcześniej przetrwała terror RAF-u i puste niedzielne autostrady. Zakładała minispódniczki i rozkoszowała się rockandrollem. W tych dniach dobiegła 60-tki. Poniżej jej prawdziwa (intymna) historia.

Małe podróże

Wyjazdy do babci do Mirkowic to pierwsze podróże, które odcisnęły w mej jeszcze nie do końca rozwiniętej korze mózgowej ślad bieżnika, tak dzisiaj zamazany. Do Mirkowic było siedem kilometrów, prawie cały czas pod górę, bo jechało się w stronę Gór Świętokrzyskich.

***

Ale przecież zwykły, codzienny sens powszechnej praktyki modlitwy za umarłych musi być zakorzeniony w jakiejś krótkiej, niekoniecznie deklarowanej metafizyce. Świeckie rocznice nie są od metafizyki odcięte.

Raport z utajonego miasta

Były „trzy Warszawy”. Pierwsza to Warszawa właściwa, zaangażowana, heroiczna, walcząca albo rwąca się do walki. Jej liczebność oceniano na 25 procent ludności miasta. Znacznie większa, bo obejmująca aż 70 procent, była „Warszawa państwa Kowalskich” – bierna, pogrążona w stagnacji, za jedyne pragnienie mająca przeżycie wojny. I wreszcie trzecia, haniebna Warszawa, z populacją 5-procentową. Jej mieszkańcy odnaleźli się w nowej sytuacji, ich życie – towarzyskie, finansowe, a nawet kulinarne (w obfitującej w niedostatek stolicy!) – rozwijało się w najlepsze. Dla nich koniec wojny oznaczał koniec wszystkiego.

Poza autonomię

Rozprawa Karola Bergera, opublikowana po raz pierwszy w języku angielskim osiem lat temu, budzić może dwie reakcje. Pierwszą z nich jest poczucie szacunku dla znawstwa, z jakim autor podchodzi do podejmowanego przez siebie problemu, a także respektu dla pracy wykonywanej wespół z czytelnikiem, któremu cierpliwie, krok po kroku, tłumaczy główne założenia swej książki. Polskiemu odbiorcy towarzyszyć będzie zapewne poczucie solidarności z przekonaniem autora ilustrowanym wierszem Zbigniewa Herberta, którego tytuł stał się tytułem całej książki. Przekonaniem, że można odwrócić się plecami do ustroju zdominowanego przez szpetotę, że akt moralnego wstrętu mieć może podłoże estetyczne.

Tajne nauczanie – w 70-lecie powstania TON

Wkroczeniu do Polski wojsk niemieckich we wrześniu 1939 roku towarzyszyły aresztowania, egzekucje, stopniowe przesiedlenia ludności cywilnej do dzielnic o niskim standardzie, prześladowania inteligencji, a także – zwłaszcza od początku grudnia – systematyczne zamykanie polskich szkół na wszystkich poziomach edukacji na części ziem okupowanych.

Operacja na przepuklinie

Dekret prezydenta Nigru z sierpnia 2007 roku, kraju w zachodniej Afryce, żyjącego z pomocy międzynarodowej i wpływów z wydobycia uranu, oddał władzę w połowie kraju – regionie Agades, w ręce wojska i policji. Ponad dwa lata wojny w górach Aïr, gdzie liczbę ludności szacowano nawet na 100 tys. (głównie Tuaregów), obróciły północną część, jednego z najbiedniejszych i najsłabiej rozwiniętych krajów świata, w ruinę.

650-651 – spis treści

Po rocznicy i po wyborach

Dwudziesta rocznica przełomowych wyborów z 4 czerwca 1989 roku nie została uczczona wspólnie przez najwyższe władze Rzeczypospolitej: prezydenta i szefa polskiego rządu. Prezydent Kaczyński obchodził ją w Gdańsku razem z NSZZ „Solidarność”, premier Tusk zaś – na Wawelu (wespół z szefami państw i rządów, zaproszonymi do Polski dla uczczenia początku końca komunizmu w naszej części Europy).

Jak lew z tygrysem

Ostatni akt trwającego od ponad ćwierć wieku dramatu na Sri Lance rozegrał się w pierwszej połowie maja na niewielkim skrawku ziemi na północy wyspy w pobliżu miejscowości Mullaitivu. A dokładnie na kilku kilometrach kwadratowych dżungli, odgrodzonych od oceanu laguną i płaską, piaszczystą plażą, gdzie za usypanymi z ziemi szańcami zdziesiątkowane siły Tamilskich Tygrysów usiłowały bronić ostatniej reduty przed ofensywą wojsk rządowych.

Pielgrzymka i pokuta

Pielgrzymka Benedykta XVI do Jordanii, Autonomii Palestyńskiej i Izraela (8–15 maja) – poza tym, że stanowiła realizację najgłębszych pragnień Papieża – miała kilka wyraźnie określonych celów.

Życie codzienne w roku 2025

Czy w 2025 roku nie będzie żadnej nadziei? Ależ tak, co tydzień wielka loteria światowa korzystająca z Internetu z wielkim hukiem mianuje kilku miliarderów. Jedno nie ulega wątpliwości: na pewno nie będzie nudno.

Od powietrza, głodu, ognia i wojny…

Na tle innych okresów historii pokolenia urodzone po drugiej wojnie światowej są wyjątkowo szczęśliwe. Stara pieśń błagalna „Od powietrza, ognia, głodu i wojny zachowaj nas, Panie” wydaje się odległa od realiów współczesnej Europy. Wprawdzie podczas pierwszej połowy XX wieku dwie wojny światowe oraz komunizm pochłonęły setki milionów ofiar, to jednak w ciągu ostatnich 64 lat Europejczycy żyli w pokoju, a ci spoza bloku sowieckiego – w szybko rosnącym dobrobycie.

Kiepskie prognozy dla nosorożców…

To nie jest tak, że zabraknie żywności. Ale w konkretnym miejscu pogorszyć się może sytuacja konkretnych ludzi. To jest nasz zasadniczy problem – nie to, że zniszczymy życie na Ziemi albo że wytępimy nasz gatunek, ale że obniży się poziom życia na dużych obszarach albo przynajmniej przestanie się podnosić, co jest zwykle percypowane jako jego obniżanie się.

Przyszłość to rzecz złożona

Na pewno do refleksji nad przyszłością włączyć się muszą ludzie młodzi – to będzie ich świat i ich odpowiedzialność za los naszego kraju. Różnych pasjonujących możliwości do takiego działania widzę dzisiaj bardzo wiele.

Jutro to teraz, tylko inne teraz

Coraz bardziej rozbudowana będzie sieć powiązań jednostki ze światem mediów. Każdy będzie uwięziony w bani z informacjami adresowanymi wyłącznie dla tej jednej osoby i będzie nimi efektywnie powodowany. Informacje i usługi będą dobrze dopasowane do konsumenta i będą go prowadzić w kierunku, który jest atrakcyjny dla konkretnej jednostki i zgodny z interesami producentów. Czy to jest teoria spiskowa dziejów? Nie. To raczej neodarwinizm w wersji korporacyjnej.

Jaka przyszłość dla chrześcijaństwa

Ze wszystkich religii na świecie to chrześcijaństwo w pewnym sensie daje globalizacji największe możliwości, ponieważ jego przesłanie – że Chrystus-Bóg przyszedł na ziemię, że umarł i zmartwychwstał – czyni naród wybrany z całej ludzkości, bez różnic rasowych, klasowych ani żadnych innych. Myślę, że trzeba wykorzystać szansę, jaką jest globalizacja, żeby lepiej pokazać chrześcijaństwo światu.

Od tryumfu do kryzysu? Europa 1989–2009

Podstawową odpowiedź na pytanie: „dlaczego Europa jest nam potrzebna?” przynosi analiza obecnej sytuacji w świecie – połączenie stojących przed nami wszystkimi wyzwań z nowym obliczem polityki globalnej i wielobiegunowego świata, coraz bardziej zdominowanego przez potęgi pozaeuropejskie.

Europa potrzebuje mobilizacji

Żadne z państw europejskich nie posiada dostatecznej siły i środków, by samodzielnie poradzić sobie z problemami współczesności.

Miłosz i wiek sekularny

Jak łatwo się domyślić, ja opancerzone nie zna „antystruktury” i polega na tym, co podsuwa mu rozum instrumentalny. Wierząc w jego moc, więzi sam siebie w weberowskiej „żelaznej klatce” – poddaje się dyktatowi zasady efektywności i osłabia swe więzi z innymi. Niedostępne jest mu doświadczenie karnawałowego „communitas”, czyli spontanicznej i fundamentalnej wspólnoty poza systemem ról i hierarchii dominujących w danym społeczeństwie.

W obronie Miłosza

Chociaż przez autokomentarze Miłosz chciał wywrzeć wpływ na sposób odbioru siebie i swoich utworów, nie mógł zapobiec przyklejaniu sobie etykietek w rodzaju: katastrofista, moralista, poeta polityczny, poeta metafizyczny, wieszcz, komunista, kryptokomunista itd.

Drewniany samolot ląduje na wolnym rynku

Gościnność jest siostrą tolerancji. Tej najlepszej tolerancji, bo jednocześnie otwartej na obce wartości, ale gotowej obstawać przy swoich, które jej są bliskie i w które wierzy.

***

Idę korytarzem niewielkiego biurowca. Mam tu załatwić bardzo ważną sprawę, całe moje życie zależy od tego, co mi tu powiedzą. Stąpam po lśniącym parkiecie, który ktoś właśnie poleruje ciężką ręczną froterką. Moje tenisówki zostawiają zakurzone ślady.

Gdy tertium non datur

Wśród dylematów wyróżnionych ze względu na zakres powinności Barbara Chyrowicz analizuje między innymi dylematy ideałów. To często niemal codzienne sytuacje, kiedy chcielibyśmy pomóc dwóm potrzebującym osobom, ale możemy pomóc tylko jednej.

Artyści i ich opiekunowie

Książka Joanny Siedleckiej może zasmucić choćby z tego względu, że uderza w  ludzi, których podziwiamy jako znakomitych artystów. Nie będę ukrywał, że zwłaszcza przypadek Włodzimierza Odojewskiego (choć od pewnego czasu znana była w ogólnych zarysach historia jego kontaktów z SB) dotknął mnie szczególnie.

Interpretacje interpretacji

Spór o interpretację interpretacji, który od kilkudziesięciu lat zaprząta uwagę najtęższych umysłów współczesnej humanistyki, wciąż nie przestaje rozpalać gorących debat, namiętnych polemik i odkrywczych konferencji. Jakie są możliwości i granice interpretacji? Na czym polega proces czytania i rozumienia tekstów? Kto podczas lektury odgrywa rolę uprzywilejowaną: autor, czytelnik czy tekst? Co sprawia, że niektóre interpretacje uznajemy za trafne, inne zaś odrzucamy jako nieuprawnione?

Opuszczona kurtyna. Czterdzieści lat po śmierci Jerzego Zawieyskiego

Zawieyski czuł się przede wszystkim – jak to wielokrotnie podkreślał w Dzienniku – artystą, człowiekiem pióra najpełniej realizującym się jako dramatopisarz. Jego życiową fascynacją był teatr.

Wszystko o Szymanowskim

„Był jednym z najbardziej niepospolitych ludzi, jakich ujrzała w swoim gronie Odrodzona Rzeczpospolita”, pisał Jarosław Iwaszkiewicz; „była to na pewno jedna z najhojniej przez naturę wyposażonych indywidualności, jakie wydał naród polski”, wspominał Stefan Kisielewski. Tymczasem w opinii publicznej Karol Szymanowski funkcjonuje jako „najwybitniejszy polski kompozytor po Chopinie” (w dodatku coraz częściej zagrożony przez Witolda Lutosławskiego), a to stawia go w mało komfortowej sytuacji.

Polskie Inflanty, czyli zapomniana kraina Europy

Są takie miejsca w Europie, gdzie brakuje bieżącej wody i kanalizacji, więc w sobotę całe rodziny wybierają się do łaźni, by wykąpać się przed niedzielną mszą. Są takie miasta, w których zamiast psów czy kotów, ludzie hodują krowy, bo to jedyny sposób na prawdziwe, a nie „unijne” mleko.

649 – spis treści

Przed wyborami do europarlamentu

Dopiero co wystartowała kampania przed wyborami do Parlamentu Europejskiego, a można odnieść wrażenie, że znamy już jej przebieg i atmosferę, w jakiej będzie się ona odbywać.

Władza i kara

Według słynnego dictum lorda Actona każda władza korumpuje, a władza absolutna korumpuje w sposób absolutny. W historii nowożytnej można bez trudu doszukać się  stałego motywu ograniczania samowoli władców (albo przynajmniej starań o jej ograniczenie) i równie regularnych prób obrony ich interesów.