Sheila Fitzpatrick to doskonale znana australijska badaczka, jeden z czołowych autorytetów w dziedzinie historii społecznej Rosji i ZSRR. Z okazji setnej rocznicy rewolucji październikowej na półki polskich księgarni trafiło tłumaczenie najnowszego – czwartego już – wydania jej klasycznej pozycji. Choć zręby tego dzieła powstały jeszcze w epoce Breżniewa, to wciąż warto po nie sięgnąć. To raczej rzecz dla zaawansowanych, którym nie trzeba tłumaczyć podstawowych personaliów i elementarnej faktografii. Znajdziemy tu interpretacje i hipotezy, które zmuszą do weryfikacji niejednego sądu. Jak przystało na specjalistkę od dziejów społecznych, Fitzpatrick nie koncentruje się na wydarzeniach politycznych, choć te ostatnie świetnie kontekstualizuje. Symboliczne jest choćby to, że szturmowi bolszewików na Pałac Smolny poświęca niecałą stronę. Październik 1917 r. nie jest tu bowiem wcale najważniejszy. Istotniejsze jest raczej to, kiedy właściwie skończyła się rewolucja zainicjowana przez bolszewików. I co właściwie było jej najgłębszą naturą?
Od początku XX w. aż po schyłek lat 30. śledzimy zmieniające się znaczenia takich pojęć, jak rewolucja, komunizm, proletariat. W plątaninie taktycznych zwrotów i propagandowych kłamstw Fitzpatrick wskazuje stałe cele rewolucji. To, co przez lata uważano za szaleńcze, potrafi racjonalnie wyjaśnić. I choć genezę terroru odnajduje w mieszance paranoi i fanatyzmu, to jednocześnie Stalina ocenia jako konsekwentnego kontynuatora polityki Lenina. Wielkiego terroru z końca lat 30. nie uważa wcale za wypaczenie idei komunizmu. Przeciwnie, okazuje się on domknięciem gigantycznej zmiany społecznej i mentalnej.
—
Sheila Fitzpatrick
Rewolucja rosyjska
tłum. Jakub Bożek, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2017, s. 304
