fbpx
160

Historia

Rok
  • 2024
  • 2023
  • 2022
  • 2021
  • 2020
  • 2019
  • 2018
  • 2017
  • 2016
  • 2015
  • 2014
  • 2013
  • 2012
  • 2011
  • 2010
  • 2009
  • 2008
  • 2007
  • 2006
  • 2005
  • 1983
  • 1978
  • 1971
  • 1946
Jörg Lüer

Trudne dochodzenie do prawdy

Wraz z końcem drugiej wojny światowej, przez Niemcy wywołanej i Niemców obciążającej, nasz kraj – w wymiarze fizycznym, psychologicznym, a także mentalnościowym, znajdował się w ruinach.
Abel A. Murcia Soriano

Pamięć hiszpańska jest milczeniem

Chcę mówić o pamięci, nie o historii. W Hiszpanii ciągle spieramy się o interpretację przeróżnych faktów z naszej najnowszej historii. Na przykład, czy wojna domowa była konieczna, czy rozpoczęła się w roku 1936 czy 1931, czy doszło do zamachu stanu i wiele innych. Od początku lat 30. w różnych częściach kraju zaczęły się dziać rzeczy okropne – tak po stronie prawicy, jak i lewicy hiszpańskiej.
Dubravko Lovrenović

Trzy religie, historie, narody – jedno państwo

Osiągnięcie konsensusu wydaje się niemożliwe. Powodów jest wiele – różnice tożsamości politycznej, wykluczające się tradycje oraz poglądy na polityczną wizję państwa. Historia sprawiła, że społeczeństwo Bośni i Hercegowiny żyje dziś chęcią zemsty.
Henryk Woźniakowski

Ludzka pamięć a historia. Źródła konfliktów?

Europie ciągle potrzebna jest praca nad pamięcią, która sprzyjać będzie budowie trwałych wspólnot politycznych, pomoże w odbudowie społeczeństw rozbitych i podzielonych, da nam szansę na wzajemne poznanie, zrozumienie oraz stworzenie silnych więzi zaufania i solidarności.
Henryk Wujec

Niedekretowane spotkania polsko-ukraińskie

Na efekty pojednania polsko-ukraińskiego może przyjdzie nam jeszcze poczekać, nie powinniśmy jednak przerywać, zniechęceni, działań ku niemu zmierzających.
Jarosław Hrycak

Nie ma jednej historii

Trudno nie być rozczarowanym postępowaniem naszych elit, szczególnie ukraińskiej, ale nie pozwólmy się rozczarować Ukrainą. Proces pojednania wciąż trwa i musimy go kontynuować. Zawsze lepsze jest niedoskonałe pojednanie niż piękna wojna.
Søren Kierkegaard

Egzystencjalny sprzeciw*

Do zwrócenia uwagi na chrześcijaństwo przygotowuje nie czytanie książek czy dokonywanie przeglądu historii powszechnej, lecz zagłębianie się w egzystowanie. Każde inne studium przygotowawcze musi się eo ipso zakończyć nieporozumieniem, ponieważ chrześcijaństwo jest egzystencjalnym przekazem, zabrania rozumienia; zrozumienie, czym chrześcijaństwo jest, nie jest czymś najtrudniejszym, lecz trudność polega na tym, by chrześcijaninem zostać i nim być.
Marcin Polak

Hermeneutyka radykalna

Źródeł hermeneutyki radykalnej poszukuje Vattimo nie tylko w filozofii, ale także w religii, a dokładniej w kenosis (zniżeniu, osłabieniu) Chrystusa jako wydarzeniu założycielskim europejskiego nihilizmu.
Łukasz Garbal

Pisarze w czasach Gomułki

Książka Konrada Rokickiego jest bardzo potrzebna – zapełnia lukę zarówno w wiedzy o historycznych „faktach”, jak też w „postawie” badawczej.
Mikołaj Mirowski

Historia w służbie idei – przypadek Shlomo Sanda

Izraelski historyk dowodzi, że współczesny bojownik Hamasu bądź Al-Fatahu jest w większym stopniu spokrewniony ze starożytnymi Żydami niż walczący z nim izraelski żołnierz. Natomiast syjonistyczne wyobrażenia na temat więzów krwi zbliżyły się niebezpiecznie do rasistowskich teorii III Rzeszy. Prowokacja czy historyczny fakt?
Joanna Beata Michlic

Przerwane milczenie. O pamięci Zagłady w postkomunistycznej Europie

Po upadku komunizmu w Europie Wschodniej i w Związku Radzieckim rozrachunek z Zagładą okazał się jednym z głównych wyzwań politycznych, moralnych i kulturalnych, które państwom postkomunistycznym stały na drodze „powrotnej” do Europy. Chcąc przyjąć europejskie wartości za swoje, obywatele bloku postsowieckiego zmuszeni byli dostosować myślenie o Zagładzie do tego, które przeważało w Sztokholmie, Nowym Jorku, Londynie czy Brukseli. Czy ten projekt się powiódł?
Marta Duch-Dyngosz

Zapomniana genealogia Polaków

Dzisiejsza klasa średnia ma chłopskie pochodzenie. Czy w tym należy szukać źródeł deficytu społecznego zaufania, bierności obywatelskiej i obsesyjnego konsumowania przyjemności? Jedynie akceptacja własnego rodowodu daje szanse na zbudowanie dojrzałej tożsamości i uzyskania poczucia wpływu na rzeczywistość społeczno-polityczną.
Marta Duch-Dyngosz

Nie ma prostych prawd

Lista oddziałów, których członkowie mordowali i grabili ukrywających się w czasie wojny Żydów, byłaby dla kogoś wychowanego na micie nieskazitelnych „żołnierzy wyklętych” za długa nawet wtedy, gdyby znalazła się na niej choć jedna pozycja. Tak jakby członkowie konspiracji byli ulepieni z innej gliny niż reszta.
z Aliną Skibińską, Dariuszem Libionką rozmawia Marta Duch-Dyngosz

Rekonstrukcja zapomnianych zbrodni

Nie można przemilczeć niewygodnych faktów. Również wtedy, gdy wiąże się to z koniecznością zakwestionowania prawomocności legendy. Trudno udawać, że wszyscy konspiratorzy i partyzanci przykładnie zwalczali okupanta, a po akcji śpiewali piosenki patriotyczne i uczęszczali na Mszę św. To była jednak konspiracja tworzona i działająca w ekstremalnych i złożonych warunkach.
Aleksander Hall

Dziewięć decyzji Tadeusza Mazowieckiego

Zbliżająca się 85. rocznica urodzin Tadeusza Mazowieckiego, który przeprowadził nasz kraj z PRL do III Rzeczypospolitej, stanowi właściwą okazję do przypomnienia jego zasług dla Polski i wskazania na te jego decyzje, które wywarły znaczący wpływ na jej historię
z Władysławem Bartoszewskim rozmawia Marta Duch-Dyngosz

Taka jest kondycja ludzka

Nie ma jednego wzorca zachowania człowieka, który musi żyć w ciągłym zagrożeniu. Moim zdaniem dobrze, że dzisiaj mamy krytyczny stosunek do przeszłości. Jak powiedział mój przyjaciel Antoni Słonimski: „jak już zupełnie nie wiesz, co masz powiedzieć, powiedz prawdę”. Prawda jest bardzo złożona. Nie jest czarno-biała.
Barbara Szacka

Jak opowiadamy przeszłość?

Są dwie opowieści o wojnie. Jedna dotyczy wydarzeń wielkiej historii. Druga mówi o tym, co przeżywali ludzie. Podmiotem tej pierwszej jest naród, drugiej - jednostka. Każda budowana jest wokół innych tematów i używa innego języka. W pierwszej są heroiczne czyny, w drugiej strach i ból.
Grzegorz Krzywiec

Raport z masowej rzezi

Timothy Snyder opisuje masakry pierwszej połowy XX wieku z punktu widzenia ludności cywilnej i człowieka jako podmiotu, czyli odwraca logikę, którą posługiwali się ideologiczni zbrodniarze.
Aleksander Gomola

Jezus z Nazaretu oczyma bezstronnego historyka

Od kilku lat można zaobserwować wzmożone zainteresowanie badaczy i czytelników Jezusem historycznym. Do coraz dłuższej listy ciekawych publikacji mu poświęconych należy dopisać następną. Maurice Casey w Jesus of Nazareth interpretuje na nowo życie i śmierć kluczowej postaci chrześcijaństwa.
Jacek Filek, Paweł Filek

Gorzkie żniwa

Książka Jana Tomasza Grossa i Ireny Grudzińskiej-Gross Złote żniwa na nowo rozpaliła debatę na temat postaw Polaków wobec ludności żydowskiej w czasach powojennych. W tym numerze publikujemy rozmowę o pamięci, odpowiedzialności i poczuciu skruchy.
Jan Grabowski

Trzecia faza Zagłady. Kilka uwag historyka

Premiera szeroko już komentowanej książki Jana T. Grossa zbiega się właśnie z publikacją kilku książek, esejów i studiów, które mogą w sposób trwały wpłynąć na nasze postrzeganie okupacyjnej przeszłości, a na pewno pozwolą nam lepiej zrozumieć tragizm stosunków polsko-żydowskich w ostatnich latach wojny. Wszystkie te publikacje łączy nie tylko tematyka, lecz, co bardziej istotne, odwoływanie się do podobnej podstawy źródłowej. Profesor Jan Grabowski niżej przedstawia podstawowe fakty dotyczące tych nowych badań.
Arkadiusz Stempin

Der Kniefall von Warschau

Przed 40 laty kanclerz „rewanżystowskiej” RFN Willy Brandt ku zaskoczeniu całego świata klęknął przed pomnikiem Bohaterów Getta w Warszawie. Tym na wskroś chrześcijańskim gestem nadał pojednaniu polsko-niemieckiemu nowy wymiar.
z Jean-Yves Potelem rozmawia Rafał Szmytka

Pamięć polska, pamięć francuska

Od wielu lat związany jest Pan z Polską. Przez cztery lata pracował Pan w Ambasadzie Francji w Warszawie, a teraz niemal co roku organizuje szkołę letnią paryskiej fundacji Mémorial de la Shoah. Dlaczego akurat Polskę wybrał Pan na miejsce realizacji swojej kariery zawodowej?
Arkadiusz Stempin

Człowiek w żółtym pulowerze

Początkowo nic nie zapowiadało, że Genscher zrobi bezprecedensową karierę polityczną: 32 lata w Bundestagu, 11 lat szefostwa w FDP, 18 lat sprawowania funckji wicekanclerza w RFN i w zjednoczonych Niemczech. Pomocna w tym okazała się ukształtowana specyficzną biografią jego formacja duchowo-polityczna.
Adam Hlebowicz

Kamienna gwardia

Cmentarze. Oto, co pozostało na wschodzie po CK monarchii, władztwie króla Rumunii, II Rzeczpospolitej, państwie admirała Horthy’ego czy nawet kilkudniowej efemerydzie Augusta Wołoszyna. Owszem, mocno postarzałe, wiekowe, pochylone ku ziemi, omszałe, zielonkawe, ozdobione szarymi porostami, ale stojące do dziś równo jak karna kompania huzarów śmierci, pułk lejbgwardii jego imperatorskiej mości czy czerniowiecka 43. Dywizja Piechoty Landwehry z czasów cesarza Franza Josefa.
Wojciech Wendland

Samek i Wikingowie z Puszczy Niepołomickiej

W drugiej połowie sierpnia 1939 roku pan Władysław zgłosił się do pełnienia służby wartowniczej w Żywcu. Po klęsce wrześniowej jego ojciec, przeprowadziwszy likwidację miejscowego posterunku Policji Państwowej, zorganizował transport uzbrojenia, które postanowił przechować. Razem z synem udali się na wschód. Była to podróż pełna przygód i niebezpieczeństw.
Arkadiusz Stempin

Europejski marsz do katastrofy

Pesymizm, pustka po 1918 roku i wyrugowanie religii z wielu obszarów światowej filozofii wręczyły carte blanche nowemu typowi Mesjasza o niepohamowanym apetycie do panowania nad całą ludzkością. Nic dziwnego, że świat nie musiał długo czekać, by z zaproszenia skorzystali gangsterzy polityczni: Hitler i Lenin.
Anna Wolff-Powęska

Wojna przeciw Polsce i okupacja w pamięci zbiorowej Niemców

Druga wojna światowa stanowi w dziejach polsko-niemieckich najgłębszą i najtrwalszą cezurę, która naznaczyła wzajemne postrzeganie i określiła na dziesięciolecia relacje między obu narodami. Polska, która najwcześniej padła ofiarą agresji hitlerowskich Niemiec, jako pierwsza stawiła zbrojny opór, przeżyła najdłuższą okupację i poniosła ogromne ofiary, miała prawo oczekiwać, iż zbrodnie zostaną ukarane, ich sprawca uzna swą winę, a jej męczeństwo i heroizm zostaną przez świat dostrzeżone.
Paweł Rodak

Niecodzienna codzienność czasu okupacji

„Tak jest dziwnie, tak jest inaczej” – zapisuje Zofia Nałkowska w swoim dzienniku w Wigilię 1940 roku. Mija wtedy rok od czasu jej powrotu do zajętej przez Niemców Warszawy, podczas którego prowadzone w kolejnych zeszytach codzienne zapiski pisarki zmieniają swój charakter. Przez pięć okupacyjnych lat, aż do wybuchu Powstania Warszawskiego, dziennik Nałkowskiej zapełnia się zapisami tego, co codzienne i powszednie w stopniu wcześniej nie istniejącym.
Stanisław S. Kwiatkowski

Uwagi o Powstaniu Warszawskim

Czytając liczne, lepsze i gorsze relacje o Powstaniu, stwierdzam, że wiele jego realiów jest przemilczanych, pomijanych i skazywanych na zapomnienie. Podam jeden tylko przykład: jak dotąd nie napotkałem w literaturze żadnej relacji o zapachach Powstania, a przecież pachniało ono, i to silnie.
Maciej Gablankowski

Alfabet drugiej wojny

Państwowe obchody rocznicy wybuchu drugiej wojny światowej miały na pewno swój wydźwięk propagandowy. Czy były równie wielkim sukcesem jak te z okazji 60. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego? Czy przełamały zachodnie i wschodnie schematy myślenia?
Karol Toeplitz

Leszek

Miał Leszek Kołakowski nieprawdopodobny dar wygłaszania całego wykładu na dopiero co zadany temat. Każdy temat wywoływał u Niego głęboką refleksję, a Profesor wyjawiał ją bez opierania się na usystematyzowanych notatkach, luźnych kartkach bądź wcześniej przygotowanych punktach.
Arkadiusz Stempin

60 lat (intymnego) życia RFN

W latach młodości malowała sobie nieosiągalne na rynku pończochy na nogach, bezceremonialnie flirtowała z Francją, w 1990 roku zawarła małżeństwo z NRD. Wcześniej przetrwała terror RAF-u i puste niedzielne autostrady. Zakładała minispódniczki i rozkoszowała się rockandrollem. W tych dniach dobiegła 60-tki. Poniżej jej prawdziwa (intymna) historia.
Paweł M. Nawrocki

Tajne nauczanie – w 70-lecie powstania TON

Wkroczeniu do Polski wojsk niemieckich we wrześniu 1939 roku towarzyszyły aresztowania, egzekucje, stopniowe przesiedlenia ludności cywilnej do dzielnic o niskim standardzie, prześladowania inteligencji, a także – zwłaszcza od początku grudnia – systematyczne zamykanie polskich szkół na wszystkich poziomach edukacji na części ziem okupowanych.
Marek Oramus

Życie codzienne w roku 2025

Czy w 2025 roku nie będzie żadnej nadziei? Ależ tak, co tydzień wielka loteria światowa korzystająca z Internetu z wielkim hukiem mianuje kilku miliarderów. Jedno nie ulega wątpliwości: na pewno nie będzie nudno.
Tomasz Gąsowski

Dwie niepodległości

Dwukrotnie w minionym stuleciu Polacy odzyskiwali niepodległość, dwukrotnie też przystępowali  do budowy własnego państwa. Okoliczność ta, zwłaszcza w chwili  gdy  dwudziestoletni czas trwania obu państwowości się zrównał, w sposób naturalny zachęca do  ich porównania.
z Normanem Daviesem rozmawia Marcin Żyła

Pokolenia

Natomiast rozwój pokolenia po wojnie ledwo wróciło do stabilności po wojnie. II wojna światowa to było mordercze doświadczenie. Powstanie Warszawskie. Sam kwiat wykształconych młodych ludzi. To oni mieli tworzyć kadry nowego państwa. Emigracja. Setki tysięcy ludzi za granicą. Stolica kraju nie istniała. I potem stalinizm zniszczył ludzi i życie w PRL było coraz bardziej beznadziejne. Młodzi ludzie masowo wyjeżdżali żeby mieć jakieś możliwości. Nie chodzi o polityków.
Anna Wolff-Powęska

„Noc kryształowa” – noc hańby

Najnowsza historia Niemiec zawiera kilka cezur, które wyznaczyły przełomy w politycznej i moralnej biografii tego kraju. Datą szczególną, która wyraża ambiwalencję losu niemieckiego jest 9 listopada. W dniu tym skumulowały się wzloty i upadki narodu niemieckiego: W 1848 r. stracono przywódcę ruchu liberalnego, poetę, Roberta Bluma, zamykając tym samym etap demokratycznego zrywu na fali Wiosny Ludów. W 1918 r. upadła monarchia. W 1923 r. miał miejsce nieudany pucz Hitlera w Monachium.
Maciej Gablankowski

Alfabet pierwszej wojny

Rzut oka na powojenną mapę polityczną Europy uświadamia, jak dużym zmianom uległa sytuacja jej narodów. Kilkanaście krajów stanęło przed wyzwaniem zbudowania nowej wspólnoty politycznej, gospodarczej i prawnej. Niektóre po raz pierwszy w historii.
z Andrzejem Chwalbą rozmawia Przemysław Stanisławski, Marcin Żyła

Początek „krótkiego wieku”

I wojna światowa wykończyła stary świat. Wszyscy przyglądali się i bili brawo Europejczykom, którzy strzelali do siebie nawzajem. Skorzystali na tym inni. Z kolan powstali na przykład Azjaci: proces odrodzenia Chińczyków i Hindusów rozpoczął się właśnie w 1918 roku.
Maciej Janowski

1914: Śmierć naszej epoki

Bardzo często lata pierwszej wojny światowej przedstawia się  jako śmierć „belle epoque”: pewnej kultury elitarnej i staroświeckiej, na której miejsce nadchodzi oto epoka mas, wojen, totalitaryzmów – czyli wiek dwudziesty. Powstaje coraz więcej prac, ukazujących właśnie pierwszą wojnę światową jako wielki przełom: początek naszych czasów, kiedy procesy modernizacyjne w różnych dziedzinach życia osiągnęły natężenie tak ogromne, że przekształciły świat dogłębnie i nieodwracalnie.
Anna Wolff-Powęska

Koniec wielkiej wojny

I wojna stanowiła wstęp do II wojny. Zarówno ci, którzy czuli się dziedzicami przeżyć wojennych, wykreowani na męczenników, jak i ci, którzy czuli się nauczycielami narodu, przygotowali korzystny grunt dla nowego wodza. Kult przemocy, siły, głębi osobowości, germańskiej wiary, potrzeba ofiary na ołtarzu narodu, wołanie o bohatera i wodza, odrzucenie wszystkiego, co słabe i połowiczne, wszystko to posłużyło Hitlerowi do rozprawienia się z wszystkim, co zaprzeczało naturze niemieckości.
Arkadiusz Stempin

Gdy dzwony milczały w Watykanie

3 września 1914 roku papiescy krawcy w Watykanie wylewają z siebie ostatnie poty. Żadna z przygotowanych wcześniej białych sutann, nawet ta rozmiaru „S“, nie pasuje do szczupłej sylwetki 60-letniego kardynała Giacomo della Chiesa, który po wygranym konklawe przybrał imię Benedykta XV.
z Adamem Zagajewskim rozmawia Przemysław Stanisławski

Święto wojny?

To, o czym mówimy, sytuuje się raczej w sferze pewnego niepokoju. Ale bardzo chciałbym, aby ten niepokój przetrwał. Zachowanie pytań o to, co tracimy w nowoczesności, jest paradoksalnie pewnym sposobem, by to coś ocalić.
Dariusz Tołczyk

Fenomen Sołżenicyna

Nie było w XX wieku pisarza, który wpłynąłby na bieg historii bardziej niż Sołżenicyn.  W marcu 1974 roku, wkrótce po ukazaniu się na Zachodzie dwóch pierwszych tomów Archipelagu Gułag, nestor amerykańskiej sowietologii George Kennan określił to dzieło jako „największy i najpotężniejszy akt oskarżenia, jaki wystosowano kiedykolwiek w naszych czasach przeciwko jakiemukolwiek reżimowi“. 
Arkadiusz Stempin

Papież na usługach Hitlera?

Pius XII okrzyknięty został po śmierci antysemitą i „papieżem Hitlera” przez jednych, obrońcą Żydów i żarliwym antykomunistą przez drugich.
Dariusz Tołczyk

Znieczulony umysł. Gułag w świadomości Zachodu

Czy rozpamiętywanie totalitarnych okropności XX wieku ma dziś sens? Kiedy stawiam to pytanie swoim amerykańskim studentom, odpowiadają twierdząco. Prawie zawsze przynajmniej kilkoro z nich cytuje wtedy George’a Santayanę: „ten, kto zapomina okropności historii, jest skazany na ich powtórzenie”.
Sławomir Buryła

Panorama żydowskich losów

Książka Joanny Wiszniewicz wbrew podtytułowi nie dotyczy tylko wydarzeń  przed czterdziestu lat. Oczywiście znajdują się one w centrum poszczególnych narracji, wyznaczają punkt graniczny tak w biografii jednostki, jak i na mapie blisko tysiącletnich dziejów polskiego żydostwa.
Tadeusz Markiel

Zagłada domu Trinczerów

Przez kilkadziesiąt lat czekałem, aż odejdą uczestniczy tamtych zdarzeń, aby móc opowiedzieć tragiczną historię Żydów gniewczyńskich z uwzględnieniem ich punktu widzenia – podstawić ludziom lustro, aby się mogli w nim przeglądnąć. Upominam się o tych bezbronnych ludzi!
Dariusz Libionka

Zagłada domu Trinczerów – refleksje historyka

Świadectwo spisane przez Tadeusza Markiela należy do najbardziej poruszających dokumentów autobiograficznych, z jakimi zetknąłem się, badając stosunki polsko-żydowskie w okresie niemieckiej okupacji na polskiej prowincji.