fbpx

Tag: filozofia

Nehama Verbin

Trzej rycerze wiary o cierpieniu Hioba i jego przezwyciężeniu

Sformułowane przez Majmonidesa, Kierkegaarda i chasydzkich rabinów interpretacje Księgi Hioba wyrażają odmienne koncepcje funkcji i znaczenia cierpienia, a także różne wizje jego przezwyciężenia oraz ról, jakie w ich obrębie odgrywają miłość i nienawiść.

Ewa Drygalska

Incydent zwany światem

Co łączy zamach na Kim Dżong Nama przeprowadzony w telewizyjnej konwencji „mamy Cię!”, burzę z gradem wielkości kurzych jaj i Brexit?

Małgorzata Kwietniewska

Kenoza i dekonstrukcja chrześcijaństwa

Czyżbyśmy dożyli czasów, gdy chrześcijaństwo zostało faktycznie przekroczone, a jego pozostałości zalegające w muzeach i zakurzonych antykwariatach żyją jeszcze dzięki ateistycznej estetyzacji lub erudycyjnemu snobizmowi garstki koneserów i teologów?

John D. Caputo, Richard Kearney

Anateizm i radykalna hermeneutyka

Richard Kearney i John Caputo opowiadają się za religią pozbawioną dogmatyzmu. Każdy z nich na swój sposób próbuje odnowić tradycyjne wyobrażenia o Bogu i na nowo odkryć wiarę w świecie naznaczonym przez dwie przeciwstawne tendencje: wojownicze religie i ich agresywną krytykę. Swoje stanowiska określili mianem anateizmu i radykalnej hermeneutyki.

Łukasz Kołoczek

Między Tischnerem a Heideggerem

Myśl myśląca samą siebie – to figura odnosząca się zarówno do boga u Arystotelesa, jak i do ducha absolutnego u Hegla. W filozofii od zarania obecna jest również figura przeciwna: myśl myśląca swoje inne, np. świat lub Boga.

Adam Hernas

Skręcona świadomość innego

Tischner dokonuje połączenia metafory światła z sensem mowy i z dobrem, które rozprzestrzeniają się na podobnej zasadzie, nie tracąc swej mocy. Tak jak światło jest dla wszystkich, tak samo sens i dobro służą wszystkim, nie wyczerpując swych zasobów.

z Jean-Lucem Marionem rozmawia Szymon Łucyk

O idolach, ciasnym rozumie i racjonalnej wierze

Religia daje nam dostęp do bardziej złożonych form racjonalności. I w tym sensie paradygmat naukowo-techniczny może zostać dzięki niej poszerzony.

z Szymonem Wróblem rozmawia Michał Jędrzejek

Filozof i Warszawa

Kołakowski, Baczko, Pomian i Siemek wydźwignęli polską filozofię do „aktualności”, która obchodziła się bez śledzenia i mechanicznej imitacji najnowszych filozoficznych języków, i do „europejskości”, która nie potrzebowała już nikogo „doganiać”.

Jan Tokarski

Miłośnicy antynomii

Warszawska szkoła historyków idei jest zjawiskiem dyskusyjnym zarówno w znaczeniu ruchu „uciekinierów z krainy iluzji”, jak i środowiska konsekwentnych sceptyków. Trudno jednak oprzeć się wrażeniu, że dzieła Baczki, Kołakowskiego, Szackiego i Walickiego łączy pewne pokrewieństwo. Autorzy ci są tropicielami antynomii.

Tadeusz Sławek

Chrystus, Piłat – nie bez reszty

Jezus zawiśnie na krzyżu, co w oczach śmiertelnych oznacza koniec marzeń o lepszym świecie. Piłat ustąpi przed tłumem i przebiegłością Sanhedrynu. Prawo przegrywa, bo nie dochodzi do wydania wyroku; klęskę ponosi też sprawiedliwość, gdyż morderca Barabasz zyskuje wolność, gdy ten, który uzdrawiał, cierpi straszną śmierć. Sąd i zbawienie, codzienność ludzkiego porządku i jej przyszły kres połączony z ostatecznym zwycięstwem dobra, rozmijają się bez nadziei spotkania.

Agata Łukomska

To spotkanie trwa nadal

„Cóż to jest prawda?” – zapytał sędzia, przerywając podsądnemu, który, zamiast odpowiadać na stawiane pytania, mówił o swoim nadprzyrodzonym posłannictwie. Czy Piłat rzeczywiście chciał się dowiedzieć, o jakiej prawdzie mówił Jezus? Czy też – jak często pisano – jego pytanie było wyrazem zniecierpliwienia, sarkastyczną reakcją światowca na naiwność prostaczka, który najwyraźniej wierzy w magiczną moc wielkich słów? Według relacji Piłat nie czekał na odpowiedź, nie otrzymał jej, i jako sędzia potępił człowieka, którego jako człowiek nie mógł albo nie chciał zrozumieć.

z Bogdanem Szlachtą rozmawia Mateusz Burzyk

Sprawiedliwość po grzechu

Rozstrzygnięcie wypracowane na Zachodzie wyraźnie rozdzielało dwie sfery: sacrum i profanum, częściowo podporządkowując tym, którzy wiodą ludzkość w kierunku zbawienia, tych, którzy mają dbać o zapewnienie pokoju doczesnego, czyli ziemskiej sprawiedliwości.

z Tomaszem Polakiem rozmawia Michał Jędrzejek, Rafał Zawisza

Nigdy się nie dowiemy, co zaszło między nimi

Giorgio Agamben ma rację co do niemożliwości „pogodzenia sprawiedliwości i zbawienia”. Zbawienie nie jest sprawiedliwe. Jest nie-sprawiedliwe. Ale przypominanie tego to ślepa uliczka, skoro ludzie wciąż chcą i jednego, i drugiego: sprawiedliwości i zbawienia.

z Karolem Tarnowskim rozmawia Mateusz Burzyk, Dominika Kozłowska

Nie zawsze trzeba wygrywać

Moja filozofia wiary i Boga znacznie bardziej bazuje na pytaniach i braku definitywnych rozstrzygnięć, na samym otwarciu na wymiar metafizyczny i religijny niż na formułowaniu odpowiedzi.

Karol Tarnowski

Metafizyka w człowieku

Religia nie redukuje się do metafizyki i etyki, tak jak obie te dziedziny do religii. Ale w moim przekonaniu wszystkie one zakładają wymiar metafizyczny i metafizyczną wyobraźnię.

Giorgio Agamben

Anioły i historia

Każdy anioł ma dwoistą naturę: ekstatyczne chóry śpiewające w niebiosach nieskończoną chwałę Boga są niczym innym jak drugim obliczem – ceremonialnym i liturgicznym – pilnych skrzydlatych funkcjonariuszy, którzy wykonują na ziemi „historyczne” dekrety Opatrzności.

z Aleksandrą Przegalińską rozmawia Anna Marjankowska, Ewa Drygalska

Jak filozofować o technologii?

Sztuczna inteligencja potrafi już nie tylko skomponować piosenkę, ale również zdać test Turinga. Celem jest jednak skonstruowanie maszyny, która byłaby w stanie przejąć funkcję organizowania życia. Czy potrafimy to sobie wyobrazić?

Szymon Wróbel

Pożytek z Jürgena Habermasa

Byłbym skłonny mówić o samotności Habermasa we współczesnej filozofii. Ale także o jego niespodziewanej, ponownie odkrytej, oryginalności oraz użyteczności.

z Jürgenem Habermasem rozmawia Michaël Foessel

Powołanie filozofii. Krytyka i komunikacja

Filozofia jest dziś przedsięwzięciem pasożytniczym, żywiącym się cudzymi procesami uczenia. Lecz właśnie w tej drugorzędnej roli refleksyjnego odnoszenia się do innych, zastanych postaci ducha obiektywnego filozofia może krytycznie spojrzeć na całość tego, co wiemy, i tego, co myślimy, że wiemy.

z René Girardem rozmawia Redakcja czasopisma „Réforme”

Apokalipsa już się rozpoczęła

Żyjemy w epoce wstrząsu. Ogłoszenie apokalipsy to dziś jedyny sposób na uratowanie świata. Wyzwanie ludzkości trwa.

Rafał Zawisza

Bez końca z Girardem, i tak aż do końca świata…

Teoria Girarda ma dzięki swojemu rozmachowi potencjał, żeby widzieć w procesie sekularyzacji spełnianie się Ducha, jednającego konserwatywny respekt dla uznanych i sprawdzonych instytucji z rewolucyjnym zapałem do ich odnowy oraz liberalnym wyczuciem kruchości życia jednostkowego.

Piotr Sawczyński

Rzeczy-wista wspólnota

Bruno Latour, twórca kontrowersyjnej teorii aktora-sieci, to niewątpliwie jedno z najgorętszych nazwisk we współczesnej humanistyce krytycznej.

z ks. Robertem Woźniakiem rozmawia Michał Jędrzejek

Bóg umarł, ale nie jest martwy

Na krzyżu zdemistyfikowany zostaje obraz Boga jako bestii i despoty, który zagarnia i podporządkowuje. Ukazuje On siebie w uniżeniu. Jego najgłębsza interwencja w dzieje świata nie jest inwazyjna.

Michał Jędrzejek

Teologia śmierci Boga – 50 lat później

Jeżeli Bóg istnieje i czyta prasę, to nie wspomina chyba zbyt dobrze świąt wielkanocnych 1966 r. Amerykański tygodnik „Time” po raz pierwszy w swojej historii nie zamieścił wtedy na okładce żadnej fotografii czy ilustracji, lecz tylko trzy słowa zapisane czerwonymi literami na czarnym tle: „Is God Dead?” (Czy Bóg jest martwy?).

z Piotrem Augustyniakiem i Tadeuszem Gadaczem rozmawia Mateusz Burzyk

Pojęcie niedoskonałe

Personalizm katolicki był w Polsce w kleszczach: reżimu komunistycznego z jednej strony, a tradycyjnego polskiego katolicyzmu – z drugiej. To skazało go na porażkę, choć wcześniej przyczynił się do wielkiej zmiany społecznej.

Roberto Esposito

Dyspozytyw osoby

W starożytnym Rzymie niemożliwa była personalizacja wobec kogokolwiek bez depersonalizacji wobec innych – bez spychania kogoś w nieokreśloną przestrzeń sytuującą się poniżej poziomu osoby. W tle osoby zawsze prześwitywał bezwładny profil rzeczy.

Paul Ricoeur

Umiera personalizm, powraca osoba…

Ten krótki wykład uzasadniony jest troską o właściwe zrozumienie zastrzeżeń, a czasami wręcz niechęci, jaką odczuwają przedstawiciele pokolenia młodszego niż moje w stosowaniu pojęcia „personalizm”, ale jednocześnie przyświeca mi pragnienie zachowania krytycznej życzliwości w ocenie dzieła Emmanuela Mouniera.

Karol Tarnowski

Jaka przyszłość religii?

Jest rzeczą naturalną, by w jubileuszowym numerze „Znaku” zadumać się nad przyszłością religii, ich możliwymi losami w świecie, który od końca II wojny światowej zmienił się dramatycznie, a przecież nie na tyle, żeby radykalnie utracić kulturową ciągłość.

z Charlesem Taylorem rozmawia Richard Kearney

Wiara po śmierci Boga

Wielu wspaniałych humanistów odrzuca ideę transcendentnej łaski. Szanuję to. Myślę jednak, że gdy ktoś już uznaje łaskę, wówczas pragnie i potrzebuje znaleźć się bliżej niej poprzez modlitwę i określoną praktykę wiary.

Mateusz Burzyk

Czy to jeszcze / tylko książka?

To nie było wydarzenie niespodziewane. Nie dlatego że od wydania francuskiego oryginału minęło ponad 35 lat, ale ze względu na fakt, że publikacja Tysiąca plateau, tak samo zresztą jak wciąż odkładana (być może już ostatecznie porzucona) premiera Anty-Edypa, była oznajmiana i oczekiwana – przynajmniej przez zainteresowanych współczesną filozofią kontynentalną.

Piotr Sadzik

Widma sprawiedliwości

W obliczu świata, który na niespotykaną dotąd skalę zawłaszcza i unicestwia życie, Widma Marksa Jacques’a Derridy formułują prostą i jednocześnie niezbędną diagnozę. Projektując unikalny model etycznej polityki, wzywają do natychmiastowych i solidarnych działań w imię sprawiedliwości – idei, z którą zbyt pochopnie rozstały się słowniki współczesności.

Antoni Szwed

Intymny Kierkegaard

Świderski zderza ze sobą Witolda Gombrowicza i Fryderyka Nietzschego z Sorenem Kierkegaardem. Do wszystkich trzech myślicieli ma osobisty stosunek i wyraźnie sympatyzuje z ich wyobcowaniem, duchowo do nich przystając.

Mateusz Hohol, Bartosz Brożek

Homo fundamentalis

Osoby o wysokiej potrzebie domknięcia poznawczego charakteryzuje pragnienie unikania niejasności. Wolą uzyskać ostateczną odpowiedź – jakakolwiek by ona była – byle nie przedłużać stanu niepewności. Poszukują w swym życiu porządku i struktury, uciekając od wszelkich sytuacji chaotycznych.

z ks. Michałem Hellerem rozmawia Łukasz Lamża

Uwikłani po uszy w czas

Czas płynie w nieskończoność, ale może być też tak, że nasz świat w końcu… zapomni o czasie. Istnienie bez czasu można sobie przecież wyobrazić. Znane są modele najgłębszego poziomu budowy wszechświata, które mają cechę określaną jako background-free, czyli „pozbawione sceny”. Czas i przestrzeń miałyby się zgodnie z nimi wyłaniać dopiero na wyższych stadiach rozwoju wszechświata

Michał Pospiszyl

Średniowieczne klasztory, rozstrzelane zegary i poszlaki innych historii

Mesjańskie pojęcie czasu miało polegać na odrzuceniu koncepcji, w której można go abstrakcyjnie podzielić, a także posiadać. Czas przestawał być przepływem jednakowych i pustych chwil odmierzanych przez wybijające ciągle ten sam rytm godziny kanoniczne, ale miał nade wszystko desynchronizować i rozbijać pusty przepływ tak, by każda chwila niosła ze sobą rewolucyjną szansę, nabierała decydującego ciężaru

Andrei Pleşu

Minimalizm etyczny

Wysunięty przez „minimalizm” etyczny imperatyw zachowań nie obejmuje ogromnych wysiłków, które podejmuje się w kosmicznej skali dekalogu; chodzi raczej o etyczny detal, o stylistykę wręcz śmiesznego drobiazgu, wyborów niekoniecznie fundamentalnych, lecz znaczących

Gabriel Liiceanu

Zstąpienie filozofii do piekieł. List otwarty do Jacques’a Derridy

 

I jeśli filozof miary Derridy spotkał się z brutalnością reżimów zza żelaznej kurtyny i podzieli się tym doświadczeniem ze swymi studentami, to będą oni mieć niewątpliwie wyjątkową okazję, by zrozumieć to, co najistotniejsze w dramacie krajów, które zostały po wojnie przehandlowane za światowy pokój. Oto, powiedziałem sobie, natrafiłem na piękny gest intelektualnej solidarności. Jednak to, co usłyszałem, wprawiło mnie w osłupienie

Elettra Stimilli

Ćwiczenia do życia w długu

W ostatnich latach uczestniczyliśmy w rozwoju „wielkiej maszyny” stworzonej, by, jak określił to ostatnio włoski socjolog Luciano Gallino, pod postacią kapitału i władzy gromadzić i maksymalizować zasoby wydobyte od możliwie jak największej liczby istot ludzkich. Każda chwila i każdy aspekt ich egzystencji objęte zostały jej zasięgiem.

Ernst Cassirer

Judaizm a współczesne mity polityczne

By należycie zrozumieć rozpętaną przez przywódców nowych Niemiec batalię przeciwko Żydom, nie wystarczy odwołać się do przyczyn rozważanych zazwyczaj. Propaganda narodowych socjalistów zapewniała początkowo, że ich jedynym celem jest zerwanie z wpływem Żydów na niemieckie życie polityczne i kulturalne. Dlaczego jednak propaganda nie ustała i dlaczego przyjmowała coraz bardziej agresywny charakter, gdy cel ten został już osiągnięty – i to w okresie kiedy żaden Żyd nie mógł w Niemczech ani zabrać głosu, ani nawet żyć i oddychać?

Przemysław Parszutowicz

Cassirer i judaizm

W 1933 r. znajdujący się u szczytu sławy profesor uniwersytetu w Hamburgu Ernst Cassirer musiał odejść ze stanowiska i opuścić Niemcy, do których już nigdy nie wrócił.

Dawid Matuszek

Wszystko w porządku

„Dochować wierności wydarzeniu »psychoanaliza« to wciąż od nowa krążyć wokół tej rozbieżności, pisać i mówić wokół tego, czego nie sposób raz na zawsze zapisać ani wypowiedzieć” – tak brzmi ostatnie zdanie Nie-całości Kuby Mikurdy.

Piotr Sawczyński

Filozofia bez pardonu

Pierwszy rzut oka na tytuł książki Alaina Badiou musi zaskakiwać. Komu bowiem nie wstyd posługiwać się dzisiaj tak patetycznym i niemodnym słowem jak „manifest”?

Michał Koza

Widmowe narodziny nowoczesnego podmiotu

Książka Jakuba Momry to wyzwanie dla czytelnika już na poziomie językowym, którego roli w odbiorze całego projektu nie można pominąć. Wywód jest wyjątkowo gęsty, a przejście przez meandry myśli autora wymaga sporo cierpliwości, uwagi, a przede wszystkim wiedzy literaturoznawczej i filozoficznej.

Mateusz Burzyk

Warunki bezwarunkowości

Zanim Derrida osiągnął popularność i filozoficzny autorytet, musiał borykać się z antysemickimi ustawami reżimu Vichy, depresją po zderzeniu z francuskim systemem szkolnictwa oraz długoletnim niezrozumieniem przez wielu tradycyjnie zorientowanych akademików.

Mikołaj Ratajczak

Katechon i wielość

Katechon jest z zasady władzą przemijającą, która, choć mobilizuje wszystkie dostępne jej środki administracyjno-ideologiczne, ostatecznie musi ustąpić pokonana przez to, co próbuje w sobie zawrzeć i powstrzymać

Rafał Zawisza

Życie intelektualne na walizkach

Redaktorzy pracy przyjęli perspektywę „materializmu biograficznego”, co ma oznaczać odejście od typowej dla nowoczesności koncentracji na wybitnych postaciach oraz od solipsystycznego ujęcia podmiotu autorskiego.

Katarzyna Pawlicka

Czy ludzka twarz istnieje?

Nawet wideo i kamera transmitująca obraz life nie są w stanie wyprodukować reprezentacji twarzy, która oddaliłaby się na bezpieczny dystans od maski. Belting odżegnuje się od optymistycznego założenia, jakoby ludzką twarz można było pokazać taką, jaka ona rzeczywiście jest.

Szymon Wróbel

Perpetuum mobile istoty śmiertelnie protetycznej

Nigdy nie było innej rzeczywistości poza „rzeczywistością rozszerzoną” i nigdy nie było innego człowieczeństwa niż to, które jest zanurzone w technice, tj. „człowieczeństwa protetycznego”. Myślenie o „pretechnologicznym realnym”, „scenie pierwotnej nagiego człowieczeństwa” lub „człowieku wolnym od techne” jest wynikiem błędnego myślenia o „technice” i o „pochodzeniu człowieka”.

Wojciech Zalewski

Zbawić czy unicestwić?

Skoro nie ma niczego poza Bogiem, a człowiek jest tylko „kroplą w morzu” boskości, to jak – zapytajmy – mówić można o spotkaniu, a zatem o relacji miłości, jaka ma miejsce – przynajmniej w chrześcijaństwie – między Bogiem a człowiekiem?

ks. Józef Tischner

Filozof na ambonie

Postać świata przemija, ale nie przemija sama. Nie przemija tak, jak przemija deszcz, wiosna, rzeka, ale przemija spychana w przeszłość uczynkami tych, których skarby nie znajdują się na tej ziemi. Dlatego w świetle Ewangelii okazuje się, że ludźmi, którzy popychają ten świat do przodu, w stronę Królestwa Bożego, są: wdowa, sierota, obcokrajowiec.