Pod koniec lutego część osób odkryła, w jakim celu przeprowadzono w 2021 r. Narodowy Spis Powszechny. Odpowiadając na pytania o metraż mieszkania czy liczbę przebywających w nim osób, jeszcze nie wiedzieliśmy, co nam jest szykowane w następnym roku. „Moi kochani, miejcie oczy szeroko otwarte i głowy na karku” – apelował autor filmu na youtube’owym profilu suwerenny.pl, kiedy do Polski zaczęli przybywać wojenni uciekinierzy z Ukrainy. Namawiał śledzących jego aktywność 165 tys. subskrybentów do „połączenia kropek” układających się w „oczywisty” wzór: to wszystko było zaplanowane, będą nam dokwaterowywać Ukraińców. Fakt, że pytania o mieszkanie zwykle zadaje się w spisach powszechnych, nie miał tu, rzecz jasna, znaczenia.
Pierwsze dni po rosyjskiej inwazji na Ukrainę przyniosły oczywiste przykłady celowej dezinformacji. Dowodem założone ze sporym wyprzedzeniem instagramowe profile polskich miast (z charakterystyczną nazwą miasto_online), które po 24 lutego przeobraziły się w rozsadniki rosyjskiej propagandy. Zanim zostały zamknięte, publikowano na nich treści w rodzaju „Ukraina chciała zniszczyć Europę, pracowano nad bronią biologiczną” czy „uchodźcy z Ukrainy biją Polaków, którzy nie chcą krzyczeć »Chwała Ukrainie«”. Szybko się okazało, że profile te założono na rosyjskich domenach, niektóre z nich już kilka lat wcześniej.
Rosyjska propaganda nie zadziałała
O strategicznym znaczeniu informacji i komunikacji we współczesnych konfliktach świadczyć mogą interesujące dane Instytutu Badań Internetu i Mediów Społecznościowych. Wskazują one, że tuż przed rosyjską agresją (21–23 lutego 2022 r.) w mediach społecznościowych znacznie zwiększyła się liczba aktywności zawierających takie frazy jak „banderowcy” (w zestawieniu z frazami: „to nie ludzie”, „psy”, „mordercy”), UPA, Ukraińcy (w zestawieniu z „mordercy” / „mordować Polaków”) oraz „ukraińscy uchodźcy” (w zestawieniu z „rynek pracy” i „bezrobocie”). Z większą częstotliwością pojawiały się także posty popierające działanie Rosji oraz podważające jedność NATO.
A jednak się nie udało.
Pierwsze tygodnie wojny zapamiętamy nie tylko jako bezprecedensowy ogólnopolski zryw pomocowy, lecz także czas niemal powszechnej zgody dotyczącej konieczności pomocy Ukraińcom.
Według badania CBOS na przełomie lutego i marca aż 94% respondentów uważało, że Polska powinna przyjmować ukraińskich uchodźców z terenów objętych konfliktem. Uznaliśmy tę pomoc za coś oczywistego. Tymczasem jeśli weźmiemy pod uwagę szerszy kontekst, wcale nie musiało to tak wyglądać. Jeszcze tuż przed rosyjską agresją na Ukrainę serwowano antyuchodźcze seanse w publicznej telewizji, kreowano migracyjne zagrożenia, dehumanizowano imigrantów i piętnowano osoby, które próbowały ratować wykorzystywanych przez reżim Łukaszenki ludzi na polsko-białoruskiej granicy – cały ten przekaz władz państwowych i usłużnych im mediów z pewnością nie sprzyjał rozbudzaniu gotowości do pomocy przybyszom. Owszem, badania CBOS od kilku już lat wykazywały większą przychylność względem uciekinierów wojennych z Ukrainy niż z państw Afryki czy Bliskiego Wschodu – nie znaczy to jednak, że panowała w tej kwestii jednomyślność. W czerwcu 2018 r. w badaniu CBOS-u „Polacy wobec wojny na Ukrainie i ukraińskich uchodźców” za przyjmowaniem uchodźców z terenów objętych konfliktem opowiadało się 56% badanych, aż 35% było temu przeciwnych.
