W chaosie gniewnych nagłówków gazet krzyczących o niebezpiecznym Iranie oraz polityków rozgrywających rozmaite interesy na szachownicy Bliskiego Wschodu zainteresowanie publiczności wzbudza np. niezależne kino irańskie lub społeczno-polityczny wydźwięk współczesnych dzieł, bardzo rzadko natomiast Iran jest obecnie kojarzony z wyrobami wysokiej jakości, a rękodzieło powstające na jego terytorium jedynie w niewielkiej liczbie wydostaje się poza granice. Ucisk systemowy czy prawa kobiet bez wątpienia stanowią sporą część podejmowanych przez artystów tematów. Jednak skupiając się na tych aspektach, umyka nam fakt, jak mocno dzisiejsza sztuka irańska zakorzeniona jest w dawnej tradycji. Sposób narracji, techniki czy motywy wykorzystywane przez twórców są zanurzone w dziedzictwie artystycznym minionych wieków. By móc je dostrzec i lepiej zrozumieć ich przekaz, należy sięgnąć daleko w przeszłość.
Historia Persji to pasmo nieustających najazdów i rządów obcych dynastii. Mimo to jej sztukę charakteryzuje istotna ciągłość, zaskakująca w obliczu bardzo niestabilnych dziejów.
Jednym z czynników tej niebywałej trwałości był potężny ładunek kulturowy istniejącego przez wieki państwa, nie do końca uzmysławiany sobie po naszej stronie euroazjatyckiego kontynentu. Powstała w VI w. p.n.e. Persja w krótkim czasie stała się jednym z pierwszych w historii świata imperiów. Jej armie były godnym przeciwnikiem najpierw greckich polis, a potem najgroźniejszym rywalem Rzymu.
Sztuka perska
Kraj w szczytowym okresie stanowił polityczną i artystyczną potęgę obejmującą tereny od Indii aż po Morze Śródziemne. Mając w obrębie swojego olbrzymiego państwa wielce różnorodne kultury, szachinszachowie nie tylko godzili się na ich istnienie, ale wręcz rozmyślnie czerpali z ich dorobku. Adaptowanie, zwłaszcza w sztuce, tradycji miejscowych (jeszcze starszych niż sama Persja) i łączenie ich z rodzimymi, przyniesionymi ze środkowoazjatyckich stepów, było niezwykłą umiejętnością i cechą wyróżniającą rządy Irańczyków. Tendencja ta jeszcze wielokrotnie ujawniała się w dziejach Iranu. Dzięki temu synkretyzmowi powstał nowy, spójny język artystyczny imperium perskiego. Siłą rzeczy działalność artystyczna tego okresu realizowała się przede wszystkim w sztuce dworskiej. Władcy sponsorowali twórców, których talenty zaprzęgali w służbie państwu – do kreowania przepychu oraz wrażenia potęgi króla królów. Perski program propagandowy zorganizowany był po mistrzowsku. Szachinszachowie nie tylko zapewnili sobie nieśmiertelność, ale zagwarantowali także, że czasy starożytnego imperium perskiego zawsze będą postrzegane w aurze niezrównanej wielkości. Dowodzi tego fakt, że wszystkie kolejne dynastie aż po XX w. nawiązywały do tej tradycji w celu legitymizacji swojej władzy. Nawet dzisiaj wystarczy spojrzeć na monumentalne pozostałości Persepolis, jednej ze starożytnych stolic, by uzmysłowić sobie splendor tamtych dni. Rozmach ówczesnych założeń architektonicznych oraz wysokiej jakości rzemiosło rozsławiały kraj daleko poza jego granice. Charakterystyczne wyroby złotnicze, doskonałej jakości szkło oraz jedwabne tkaniny podziwiano i naśladowano w różnych częściach globu – zarówno w Chinach, jak w Egipcie. Sztukę perską tego okresu charakteryzowała silna stylizacja oraz idealizacja. W przeciwieństwie do artystów wyrosłych z tradycji europejskiej, u której źródeł leżała idea mimesis – naśladownictwa rzeczywistości – irańscy twórcy nie dążyli do naturalistycznego ukazywania otaczającego ich świata. Wizerunki pozbawione cech indywidualnych ukazywały nie konkretną osobę, lecz doskonały, pozbawiony skaz typ – władcę, wojownika lub księcia. Każda z tych postaci miała również na stałe przypisane atrybuty, które ją identyfikowały. Ten rys sztuki perskiej przetrwał kolejne stulecia.
