Muzułmanie Południowo-Wschodniej Azji wyznają tę samą wiarę w to, że „nie ma boga, jak tylko Bóg, a Mahomet jest Jego wysłannikiem”, ale tworzą wiele religijnych społeczności różniących się przywiązaniem do lokalnych obyczajów i tradycji, a także stopniem utożsamienia z ogólnoświatową wspólnotą muzułmańską, ummą. Stworzyli oni także w wyniku odmiennych dziejów i warunków społeczno-geograficznych różne systemy funkcjonowania islamu w strukturach państwa i różne podejścia do mniejszości religijnych.
Indonezja
Indonezja jest niezwykłym państwem, leży bowiem na ponad 18 tys. wysp, z których tylko ok. 1/3 jest zamieszkanych, a jej ludność (ponad 237 mln) posługuje się 250 odrębnymi, często wzajemnie niezrozumiałymi językami. Muzułmanie stanowią tu znaczącą większość – 86% (chrześcijanie to ok. 9%, hinduiści – 2%) i są najliczniejszą populacją muzułmańską w jednym państwie na świecie.
Islam pojawił się tu pod postacią państw-miast, zakładanych przez muzułmańskich kupców – pierwsze powstało w XIII w. na wschodnim wybrzeżu Sumatry i kolejno pojawiały się następne. Rywalizowały one między sobą, co pozwoliło Holendrom, którzy przybyli na wyspy w XVII w., na stopniowe przejęcie władzy nad tym regionem. Wykorzystywali oni w tym celu także walki ideologiczne między muzułmanami, np. na początku XIX w. pomogli lokalnym władcom na Sumatrze stłumić powstanie, wywołane przez powracających z Płw. Arabskiego teologów muzułmańskich, którzy chcieli wprowadzić wahhabizm. Panowanie Holendrów miało decydujący wpływ na integrację wysp w jeden organizm polityczno-gospodarczy przez włączenie go w zachodni system ekonomiczny, wprowadzenie administracji na wzór zachodni, upowszechnienie druku czy edukacji . Pozostawiło po sobie także mniejszości chrześcijańskie, katolickie i protestanckie, w tych częściach wysp, dokąd islam nie zdążył dotrzeć.
Wraz z wzorowaną na zachodniej edukacją dotarły tu także idee nacjonalizmu oraz świeckiego państwa i trafiły na niezwykle podatny grunt. Już na początku XX w. powstawały stowarzyszenia propagujące rodzimą kulturę w odpowiedzi na holenderską dominację (jak np. Budi Utomo w 1908 r.), ale także wzorowane na zachodnich organizacje promujące modernizm muzułmański, jak np. powstała w 1912 r. i istniejąca do dzisiaj Muhammadijja, której założyciele inspirowali się ideami Muhammada Abduha, egipskiego reformatora i modernisty muzułmańskiego – obecnie najważniejsza organizacja pozarządowa, dystansująca się od polityki. W latach 20. pojawił się koncept narodowości indonezyjskiej o wspólnym języku, bahasa indonesia – ta zgodna z europejską idea narodu oparta na ziemi i języku była całkowicie świecka. Rozwijała się ona w odpowiedzi na panowanie Holendrów oraz okupację japońską w latach 1942-1945; Japończycy niechcący przyczynili się do rozwoju indonezyjskiej tożsamości, gdyż używali indonezyjskiego jako języka swojej administracji, co sprzyjało jego rozpowszechnianiu i wzrostowi prestiżu.
