fbpx
Anna Pekaniec grudzień 2018

Słowa zastępujące życie

„Najdroższa Jadziu Moja Wracam ztamtąd po widzeniu się z Tobą i zaraz siadam pisać – robi to na mnie wrażenie jakby tam tylko cień Twój widziała, a tu w mojej celi widzę Cię całą i rozmawiać z Tobą będę jakby nas nikt nie podsłuchał – bo ta myśl, że ktoś 3ci lub 4ty będzie czytał zanadto krępuje – więc ja zapomnę o tem”.

Artykuł z numeru

Przestrzeń przyjaźni

Przestrzeń przyjaźni

Tak zaczyna się jeden z listów, adresowany do Jadwigi Waligórskiej, napisany przez jej siostrę Bronisławę, działaczkę Proletariatu, osadzoną w X Pawilonie warszawskiej cytadeli. Korespondencja obejmuje pół roku, autorka zatrzymana w lipcu 1886 r., zmarła w styczniu 1887, po kilkudniowej agonii wywołanej zatruciem siarką. Oskarżona była m.in. o planowanie zamachu na generała-gubernatora Hurkę. Żywo interesowała się problemami politycznymi i społecznymi, należała do kręgu znajomych innej rewolucjonistki Marii Bohuszewiczówny – ta zmarła w 1887 r., zesłana w głąb Rosji, jako suchotnica miała niewielkie szanse na przeżycie. Po kilku miesiącach w celi, odosobnieniu i pod stałą kontrolą Waligórska powzięła decyzję o popełnieniu samobójstwa. Dyskretne sygnały zapowiadające realizację zamiaru rozsiane są w listach (rękopisy przechowywane są w paryskim Muzeum Adama Mickiewicza) rzetelnie, a przede wszystkim  z ogromnym szacunkiem dla korespondentki opracowanych przez Monikę Rudaś-Grodzką. Empatyczna edytorka zrekonstruowała biografię dzielnej aktywistki, ograniczając ingerencje do minimum, nie tylko zachowała idiomatyczny rys korespondencji Waligórskiej, uwypukliła także jej znaczenie jako przestrzeni, w której słowa zastępowały życie pozostawione za murami więzienia.

_

Bronisława Waligórska

Listy z cytadeli 1886

wybór i oprac. Monika Rudaś-Grodzka,

Instytut Badań Literackich PAN,  Warszawa 2018, s. 211