fbpx
Anna Ziębińska-Witek marzec 2011

Teksty z czasów Zagłady

Na Holokaust, czyli przeprowadzoną celowo i systematycznie oraz wspieraną instytucjonalno-administracyjnym aparatem III Rzeszy eksterminację europejskich Żydów, składa się seria procesów i zjawisk, które wciąż stanowią przedmiot debat historyków, socjologów, teologów i filozofów oraz są tematem wielu prac artystycznych.

Artykuł z numeru

Po co nam Gross?

Mimo że niektórzy badacze uważają, iż Zagłada stawia nas w obliczu ograniczoności pojęć i języka, czyli limitu przedstawiania, to jednak zasadnicza nieadekwatność dyskursu nie może podawać w wątpliwość samego doświadczenia Holokaustu, które zgodnie z twierdzeniem Jeana F. Lyotarda pozostaje znakiem historycznym (signum historicum) istniejącym na prekonceptualnym i prelingwistycznym poziomie, znakiem nieredukowalnym, choć niewyrażalnym w akceptowanych idiomach potocznego dyskursu. Rodzi się tu pytanie, w jaki sposób włączyć te naznaczone traumą wydarzenia do stałego repertuaru naszych opowieści o przeszłości, pytanie tym bardziej naglące, że Zagłada jest obowiązkowym elementem nauczania w szkołach gimnazjalnych (od 1999 roku) i ponadgimnazjalnych (od 2001 roku).

Opracowany przez zespół pod kierunkiem Aliny Skibińskiej i Roberta Szuchty Wybór źródeł do nauczania o Zagładzie Żydów stanowi pomoc dydaktyczną zarówno dla nauczycieli stojących przed trudnym zadaniem przekazania uczniom wiedzy o tamtych wydarzeniach, jak i dla samej młodzieży, która ma przed sobą zadanie jeszcze trudniejsze: zrozumienia i wkomponowania tych informacji w swoje dotychczasowe wyobrażenia o przeszłości.

Teksty źródłowe są ułożone chronologicznie i rzeczowo (zgodnie z przyjętym przez The Task Force for International Cooperation on Holocaust Education, Remembrance and Research porządkiem prezentowania problematyki Zagłady). Część pierwsza poświęcona jest III Rzeszy, jej powstaniu, kształtowaniu się nazistowskiej ideologii i pierwszym prześladowaniom niemieckich Żydów. Kolejny rozdział składa się z relacji dotyczących stosunków polsko-żydowskich w przedwojennej Polsce. Przybliżające atmosferę tamtego okresu teksty uważam za niezwykle istotne dla edukacji szkolnej, nie wystarczy bowiem wiedzieć o (zarówno haniebnych, jak i bohaterskich) zachowaniach Polaków wobec Żydów w czasie okupacji, niezbędne jest także poznanie warunków kształtowania się tych postaw, całego ich kontekstu, który obejmuje okres szerszy niż sama wojna. Kolejne źródła dotyczą lat 1939–1941, czyli represji, pracy przymusowej, pierwszych przesiedleń, tworzenia gett oraz panujących w nich warunków. Najobszerniej, co zrozumiałe, prezentowana jest sama Zagłada, to jest okres od czerwca 1941 do końca roku 1943 (chociaż znajdują się tam również teksty późniejsze, na przykład zeznania szefa krematorium w obozie na Majdanku Ericha Muhsfelda pochodzące z roku 1947 – dotyczą one jednak bezpośrednio operacji Erntefest). Relacje najbardziej drastyczne są specjalnie oznakowane: o ich wykorzystaniu ma decydować sam nauczyciel. Nie brak w tym miejscu źródeł związanych z pogromami z 1941 roku na terenach wschodniej Polski (choć, jak warto zaznaczyć, postawom Polaków wobec eksterminacji Żydów poświęcony jest w dalszej części zbioru osobny rozdział), uzupełnionych jednak rozkazem Reinharda Heydricha do dowódców Einsatzgruppen o wciąganiu ludności polskiej do akcji antyżydowskich. Kolejne partie tekstów dotyczą lat 1943–1945 oraz czasów bezpośrednio po Zagładzie.

Chcesz przeczytać artykuł do końca?

Zaloguj się, jeden tekst w miesiącu dostępny bezpłatnie.

Zaloguj się