fbpx
Małgorzata Religa Kwiecień 2015

Różnorodność chińskiej religijności

„Trzy nauczania sprowadzają się do jednego” – powtarza się w jednym z najbardziej znanych powiedzeń na udokumentowanie tezy o synkretycznych skłonnościach chińskiej religijności. Rzeczywiście, żadne z „trzech nauczań” nie żądało dla siebie całkowitej wyłączności, co możliwe było dlatego, że żadne z nich – nie przecząc istnieniu różnych istot „wyższych” czy boskich – nie łączyło swojej koncepcji Absolutu z Osobą.

Artykuł z numeru

Bracia i wrogowie. Antysemityzm katolików.

Bracia i wrogowie. Antysemityzm katolików.

Religijność chińska jest bez wątpienia jednym z najtrudniejszych tematów do opisania, co wynika z wielu różnych czynników.

Po pierwsze, zarówno historycznie, jak i współcześnie, obejmuje odmienne tradycje, które nie tyle współistnieją obok siebie, ile raczej nakładają się na siebie i wzajemnie przenikają. Trudność polega zarówno na zebraniu faktów, jak i wypracowaniu siatki pojęciowej odpowiedniej do ich opisu i interpretacji. Już sam termin „religia” przysparza kłopotów: w języku chińskim do początków XX w. właściwie nie było jego odpowiednika. Współcześnie używane słowo „zongjiao” jest neologizmem, jednym z wielu przejętych z Japonii w okresie modernizacji, kiedy Chiny musiały wypracować sobie nowy język do opisu zjawisk przybyłych z Zachodu. Termin „zongjiao” ma właściwie pochodzenie buddyjskie i używano go w znaczeniu „nauczanie konkretnej szkoły lub sekty”, ale w nowej konotacji od początku kojarzony był, i do pewnego stopnia nadal jest, z religiami obcymi, takimi jak chrześcijaństwo. Rodzima terminologia chińska obejmuje oczywiście bogactwo wyspecjalizowanego słownictwa odnoszącego się do ofiar, postów, modlitw, zaklęć, egzorcyzmów, relacji ze światem nadprzyrodzonym itp., ale brakuje w niej terminu ogólnego. Jako najbliższe rodzime odpowiedniki słowa „religia” podaje się: jiao („nauczanie”), które niekoniecznie musi jednak oznaczać nauczania religijnego, albo dao („droga”), czyli „sposoby albo zasady właściwego postępowania”, także te prowadzące do osiągnięcia celów „ostatecznych”, takich jak wyzwolenie z kręgu narodzin i śmierci albo uzyskanie nieśmiertelności.

Po drugie, zdobywanie i systematyzacja wiedzy na temat chińskiej religijności były przez dziesięciolecia utrudnione sytuacją w samych Chinach, których XX-wieczna historia nie sprzyjała tego rodzaju badaniom. Dotyczy to nie tylko zachodnich uczonych, którzy przez większą część XX w. po prostu nie mieli fizycznego dostępu ani do wielu tekstów, ani tym bardziej do badań czy obserwacji terenowych, ale także rodzimych, bo chińskie badania nad własną religijnością – historyczną i współczesną – napotykały wiele ograniczeń. Modernizacyjne dążenia elit chińskich wczesnego okresu republiki, czyli lat 20. i 30., wpływały na „antyreligijne” postawy inteligencji, która pogardliwie odnosiła się do tradycyjnych wierzeń, uważając je za „zabobony”. Chińska Republika Ludowa od swojego powstania w 1949 r. prowadziła świadomą politykę nastawioną w gruncie rzeczy na całkowite wyrugowanie religii z życia społecznego, a w niektórych okresach zakazy i prześladowania wręcz uniemożliwiały jakąkolwiek akademicką dyskusję na ten temat. Lata 90. XX w. przyniosły zdecydowaną poprawę sytuacji w porównaniu z okresem wcześniejszym, zarówno pod względem samego życia religijnego, jak i jego opisu. Jednak do niedawna większość publikacji musiała być opatrzona przynajmniej wstępem lokującym religie w kontekście marksistowskim. Na Tajwanie sytuacja wyglądała oczywiście dużo lepiej, przez co dzisiaj większość opracowań religioznawczych na temat żywej, współczesnej religijności dotyczy właśnie Tajwanu. Badania te bez wątpienia są bardzo wartościowe. Tajwan nie przeżył jednak tak gwałtownego zerwania z tradycją, jakie miało miejsce w ChRL, a ponadto posiada też swoją lokalną specyfikę, odróżniającą go od kontynentu. Badania nad religijnością tajwańską nie mogą więc być traktowane jako w pełni reprezentatywne dla religijności Chin.

Chcesz przeczytać artykuł do końca?

Zaloguj się, jeden tekst w miesiącu dostępny bezpłatnie.

Zaloguj się