Linia powrotu: zapiski z pogranicza to książka retrospektywna, prezentująca eseistyczny dorobek Krzysztofa Czyżewskiego z lat 1997–2007. Wszystkie spośród zamieszczonych w tym tomie dwudziestu tekstów były publikowane wcześniej: niektóre w czasopismach lub materiałach pokonferencyjnych (większość w paryskiej „Kulturze”, poza tym na łamach „Borussii”, „Krasnogrudy”, „Tygodnika Powszechnego”, „Znaku”), inne jako wstępne lub finalne komentarze do wydanych przez Fundację Pogranicze tekstów Tomasa Venclovy, Mihaila Sebastiana, Dragona Jančara; większość po polsku, kilka – w językach obcych (po angielsku i szwedzku). Wszystkie eseje zostały przez autora poprawione i uzupełnione. O sprawach tych rzeczowo informuje obszerna i – jak się zdaje – wyczerpująca nota bibliograficzna (gdybyż tak jeszcze indeks nazwisk…).
Ingerencja autorska nie ograniczyła się do przejrzenia esejów, ich odkurzenia i uzupełnienia ewentualnych ubytków (w przypadku kilkuletnich tekstów to rzecz naturalna). Najważniejsze novum to achronologiczny, przemyślany układ tej książki, a zwłaszcza nadająca mu specyficzną dynamikę efektowna klamra stworzona przez utwory najważniejsze, dwie późne i ogólne wypowiedzi o sile manifestu: tytułową Linię powrotu. O praktykowaniu pogranicza w dialogu z Czesławem Miłoszem (data powstania i pierwodruk angielski 2007) oraz Most i człowiek (data powstania i pierwodruk 2008). W jej obrębie eseje zostały uporządkowane w tematyczne grupy poświęcone kolejno: pojęciom, miejscom i ludziom (czy może ich tekstom – to wychodzi na jedno; w uprawianej przez Czyżewskiego antropologii pogranicza gestom pisania/czytania brak alienacyjnej skazy prowadzącej do dekonstrukcji podmiotowości).
Wśród tekstów działu pierwszego, tworzących rodzaj autorskiego leksykonu pogranicznych słów-kluczy, takich jak: prowincja, Europa Środkowa, agora, granica, most etc., znalazł się między innymi opublikowany pierwotnie w „Znaku” (nr 7 z roku 2002) wybitny esej Czas prowincji.
Miejscom poświęcone są dwa działy, zatytułowane kolejno Miejsca siły oraz Miejsca próby. W tym pierwszym pomieścił Czyżewski teksty poświęcone Bukowinie, interesującą Duchowość Wilna oraz, co zaskakujące i wymagające komentarza, Zeszyt berliński, czyli notatki z pobytu w stolicy Niemiec w styczniu 2005 roku, skupione przede wszystkim na Protokole konferencji w Wannsee i hańbie Holocaustu czy może raczej na zderzeniu absurdu nazistowskiej zbrodni z teraźniejszością Europy. Miejsca próby to z kolei zestaw kilku eseistycznych wypowiedzi na tematy, mówiąc ogólnie, bałkańskie. Uwagę wśród nich zwraca przede wszystkim esej nieefektownie zatytułowany Między Timişoarą a Târgu Mureş (pierwodruk w „Kulturze”, nr 6 z roku 1997), w moim przekonaniu kluczowy dla zrozumienia powagi, z jaką Czyżewski traktuje swoje projekty.
