Czy istnieje coś takiego jak Europa Środkowa?

Czy istnieje coś takiego jak Europa Środkowa? Międlę ten temat niemal etatowo, kilka razy w roku na spotkaniach z panami w średnim wieku. Bardziej interesuje mnie jednak co innego: gdzie w tym wszystkim jestem ja, polska pisarka mówiąca po słowacku z bratysławskim akcentem? 

Małgorzata Nocuń: czy Donbas był prorosyjski?

Książka Ołeksandra Mycheda „Zmieszam z węglem twoją krew” jest wielkim socjologicznym studium najbardziej tajemniczego regionu Ukrainy. To lektura obowiązkowa dla chcących lepiej zrozumieć tragiczną wojnę toczącą się tuż za naszą granicą.

Kultura „w poruszeniu” albo kroniki wojny

Przez ostatnie kilkanaście miesięcy ukazało się więcej ukraińskich tytułów niż w minionych 30 latach. Jednak wszyscy czujemy gorzki posmak zbyt wysokiej ceny tego nowego otwarcia.

Dwa bratanki?

Wojna w Ukrainie stanowiła ważny kontekst podróży Franciszka na Węgry, choć trudno się nie dziwić, że na miejsce wygłoszenia apelu o pokój i okazania solidarności z uchodźcami papież wybrał akurat Budapeszt, a nie np. Warszawę, o samym Kijowie już nie wspominając.

Rosjanie: naród sterowany

Mniej więcej tyle samo Rosjan opowiada się za kontynuowaniem działań zbrojnych co za przystąpieniem do rozmów pokojowych, gdyby Kreml podjął taką decyzję. Wyniki te świadczą o dużej elastyczności rosyjskiej opinii publicznej, łatwo przyjmującej narrację władzy.

Ukraina walcząca

Ukraińcy mają świadomość, że po zakończeniu wojny – a mówiąc to, używają zwrotu „po zwycięstwie”, nie „po wojnie” – przyjdzie stoczyć jeszcze jedną walkę. O Ukrainę uczciwą, wolną od korupcji, bezpieczną, taką, o jakiej teraz marzą.

Ukraina, geoinfluencerzy i kryptowaluty. Najchętniej czytane teksty z Miesięcznika „Znak” z 2022 r.

Dlaczego Putin zaatakował Ukrainę? Na jakich emocjach żerują geopolityczni youtuberzy? Czy kryptowaluty to wielka ściema? Te teksty z Miesięcznika „Znak” czytaliście najczęściej w 2022 r.

Tropione

Estońsko-fińska autorka pisze o Ukrainie. O tej Ukrainie, która dzisiaj stanowi bardziej niż kiedykolwiek w historii sumienie Europy Zachodniej i Ameryki, nie tylko przez trwającą tam wojnę.

Wszystkie nasze wojny

Rosjanie mówią o ukraińskich nazistach i wielowiekowym ruskim mirze. Ukraińcy odpowiadają, że toczą w obronie swojego kraju „ukraińską wojnę ojczyźnianą”. Kto wygrywa w wojnie o historię?

Opowieści o rzeczach

Kiedy znajoma starsza Ukrainka wreszcie znalazła się w Polsce, w miejscu, które na czas nieokreślony stanie się jej domem, niby-domem, pierwszą rzeczą, o którą poprosiła, były kwiaty doniczkowe. Żeby mieć się czym opiekować.

Załamanie trendów

Apostołowie nowego optymizmu głoszą, że świat jest coraz lepszy, a historia pokazuje, że dawni prorocy apokalipsy zazwyczaj się mylili. Problem w tym, że wystarczy, aby mieli rację tylko raz.

Andruchowycz: Moskwa to dziś światowe centrum zła

„Marzyliśmy, żeby wojna skończyła się w kilka tygodni czy miesięcy. Teraz może nawet musimy już myśleć o latach” – uważa Jurij Andruchowycz.

Patrzeć tam, gdzie najciemniej

„Nie rozumiemy, dlaczego wprowadzane są dwie kategorie uchodźców: tych z terytorium Ukrainy i z terytorium Białorusi, z których jedna jest traktowana z życzliwością i empatią, a druga z wrogością. Na podobne kategorie dzieli się pomagających”.

Pamiętniki z czasów wojny

Życie pod ostrzałem, strach o najbliższych, konieczność ucieczki z miejsc dotychczasowego życia nie sprzyjają tworzeniu. Jednak spisane historie, doświadczenia i emocje mają wielką wartość dokumentacyjną. Składają się na raport z oblężonego kraju. Mamy nadzieję, że w czasie pokoju ukraińscy pisarze i pisarki przekują je w jeszcze większą literaturę.

Rozkwit i nieistnienie

Nieoczywista, zanurzona w folklorze, szukająca inspiracji na Zachodzie i czerpiąca swoją siłę z poszukiwania wolności. Tymi słowami można określić bogatą sztukę ukraińską XX w.

Spis treści 804

Moi, mistrzowie: Serhij Żadan

Nie wiem, czy powinno się dziś pisać o literaturze – w szczególności o literaturze ukraińskiej, która powstała w odpowiedzi na doświadczenia wojenne ostatnich lat – w taki sposób jak zwykle, tzn. dokonując rozbioru wiersza, komentując jego strukturę, wskazując węzłowe punkty itd. A jednak nawet w najstraszniejszym kontekście literatura pozostaje literaturą, tzn. konstrukcją, i może właśnie to, w zderzeniu z wojenną machiną dekonstrukcji, robi największe wrażenie.

Czego nie umiem wytłumaczyć

„Jak pani tłumaczy synowi tę wojnę?” – pytają mnie polscy dziennikarze. Jak mogłabym wytłumaczyć ośmiolatkowi, dlaczego ktoś chce nas zniszczyć? Do czego w jego doświadczeniu miałabym się odnieść, żeby mógł to zrozumieć?

Rocznica naszego ślubu

O piątej rano Rosja wystrzeliła pociski samosterujące i balistyczne na Kijów, Charków, Odessę i Dniepr. Wpatrywałem się w wiecznie przestraszone oczy mojej żony i wiedziałem, co będzie dalej: dwie torby rzeczy, ewakuacja, bezdomność i palący wstyd, że twoim językiem ojczystym jest rosyjski.

Wojna o miłość

My, Ukraińcy, lubimy dobrobyt i spokój, ale jesteśmy skazani na życie w cieniu góry lodowej. W każdej chwili ta bezduszna bryła może się poruszyć i rozgnieść wszystko, w co wierzymy.

Rodowody

Stworzenie panoramy literatury ukraińskiej tłumaczonej na język polski przypomina wyliczankę – to zamknięty zbiór nazwisk i tytułów. Opowiedzenia domagają się utwory, które w polszczyźnie nie istnieją, bo to z nich wyrastają współcześni twórcy i twórczynie. Zamiast patrzeć na Ukrainę z lotu ptaka, lepiej poszukać powiązań, korzeni ukrytych głęboko w ziemi.

Rosji grozi los ZSRR

Jeśli w najbliższym czasie dokona się w Rosji zmiana, to nie w drodze buntu mas, lecz buntu elit. To będzie możliwe dopiero wtedy, gdy Rosja znajdzie się w obliczu katastrofy. Decyzja o inwazji na Ukrainę uczyniła taką katastrofę bardzo realną.

Ukraińska odrębność

Putin myśli, że jesteśmy podobni do Rosjan, etnicznie i językowo. Wierzy, że nie walczy z Ukrainą, ale z Zachodem na ukraińskim terytorium. Dla niego Ukraina nie istniała, nie istnieje i nie będzie istnieć. Nie dostrzega naszej wielowiekowej odrębności.

Nowy Herodot

Oburzenie Rosji niepodległością Ukrainy to reakcja dziecka na oddzielenie go od świata rodziców, jego niezadowolenie, że mają własne życie. Psychoanaliza doskonale pomaga poradzić sobie z tym problemem. Nie próbował pan, panie Putin?

Czarne kłęby dymu

Postrzegam tę wojnę jako ostatnią próbę Moskwy, by uratować imperium i pozostać mocarstwem. Marzy im się przecież nie tyle regionalne przewodnictwo, ile panowanie nad prawie połową świata. Dlatego uważam, że jeśli Ukraina przegra, ta agresja nie skończy się tylko na nas.

Wolność zaczyna się w języku

Gdy Ukrainki i Ukraińcy mają ograniczone możliwości druku we własnym kraju, ich głos powinien wybrzmiewać z kart „Znaku”.

Dlaczego nie przejmowałam się wojną w Ukrainie?

Nie przejmowałam się wojną w Ukrainie, bo wypierałam irracjonalną możliwość agresji oraz swoje wschodnie pochodzenie. Teraz muszę je przyjąć w całej zawrotnej złożoności.

Wszystko, co jest w człowieku

Po trzech dobach w bagażowym busie na składanych krzesłach, zatrzymujesz się z rodziną w bezpieczniejszym miejscu na zachodzie Ukrainy. Ale część ciebie pozostaje w schronie i z tymi, którzy nie mogą ewakuować się z miast pod ostrzałem lub nie mają wieści od swoich bliskich.

Potrzeba dekolonizacji

Powinniśmy jako artyści i artystki opowiedzieć światu, kim jesteśmy, dlaczego do tej pory byliśmy niewidzialni.

Obrona powietrzna naszej arki

We Lwowie jest dużo uciekinierów z całego kraju. Wielu ludzi ze wschodniej części Ukrainy trafiło tu po raz pierwszy i jestem pewna, że mimo niezwykle przykrych okoliczności zakochują się w naszym mieście. Lwów stał się arką Ukrainy.

Ukrainką stałam się w Polsce

Marzyłam o zniesieniu granicy między Polską i Ukrainą. Zniosła ją dopiero wojna, a wraz z nią gorączka nowej miłości.

Solidarność nie jest dobroczynnością

W tych trudnych, pełnych sprzeczności czasach wojna nagle stanęła również i u naszych granic. Niepewność, która towarzyszyła pandemii, okazała się niczym w obliczu niepewności, z jaką przyszło nam mierzyć się obecnie.

Dlaczego Putin rozpętał wojnę w Ukrainie?

Prezydent Rosji zaatakował Ukrainę, ponieważ pragnie upadku demokracji – nie tylko w tym jednym państwie.

Wojna w Ukrainie zmienia przyszłość świata

Cholernie wierzę, że Ukraina wygra. I robię, co w mojej mocy, aby ujrzeć zwycięstwo sprawiedliwości dla Ziemi, życia i klimatu.

Tutaj nie powinno być żadnych słów

Czy wiesz, jak zrobić koktajl Mołotowa, Filipie? Mój syn, dwunastolatek, wie.

Polskie marzenie, polskie rozczarowanie

Można zdiagnozować kurczenie się terytorium wolności na podstawie kurczenia się „terytorium książki”. Tam gdzie literatura jest marginalizowana, biblioteki zamykane, programy przestawiane na „nieprzeciążanie” dzieci nadmiarem lektur – tam mój wewnętrzny czujnik zaczyna piszczeć jak dozymetr w strefie czarnobylskiej: ostrożnie, ludzie, tu się szykuje jakaś pułapka.

Ponieważ w sztuce ukraińskiej są wielkie artystki

Czy dziś, w roku 2021, jesteście Państwo, czytający to intelektualne pismo, w stanie wymienić choć jedną ukraińską artystkę? Nie musi być „wielka”, wystarczy, by istniała. Tak myślałam. W książce Dlaczego w sztuce ukraińskiej są wielkie artystki można znaleźć ponad 50 nazwisk wyróżniających się twórczyń. I są to nazwiska ważne nie tyle dla ukraińskiej, ile światowej sztuki.

Kolonializm nasz powszedni

„Droga kręta, niełatwo odnaleźć polski pomnik” – w tym krótkim zdaniu można by streścić obszerny reportaż (właściwie czy to jest reportaż?) Natalii Bryżko-Zapór Pogranicze wszystkiego. Podróże po Wołyniu. Autorka przez ponad 400 stron prowadzi nas po Wołyniu, ale – paradoksalnie – najbardziej na tych terenach interesuje ją Polska”.

Ukraina – inna opowieść

Polska – wraz z dojściem PIS-u do władzy – przestała uprawiać politykę wschodnią. Więcej: autorytarne ciągotki elit rządzących sprawiły, że straciliśmy moralne prawo, by pouczać sąsiadów, jak budować demokrację.

Wojna aż do znudzenia

Źle się dzieje, kiedy niewygaszona wojna przenosi się do literatury i kultury popularnej. To pokazuje, że wszyscy już do niej przywykli, że spowszedniała, jest i będzie, bo nikt nie ma pomysłu (a może nawet ochoty), by ją skończyć. Taka wojna toczy się na wschodzie Ukrainy.

Powieść drogi

Fabuła „Internatu” jest łatwa do streszczenia. Pasza wyrusza przez ogarnięty wojną kraj, aby odebrać z internatu swego siostrzeńca. Mniej więcej w połowie książki dociera do internatu, a przez drugą jej część wraz z siostrzeńcem wędruje w odwrotnym kierunku, aż do osiągnięcia rejonów względnego spokoju.

Wybór

Cieszę się, że nie jestem zmuszona do tłumaczenia tekstów, które mi się nie podobają, ani tych, których „nie czuję” – mam wybór. Przekładam to, co mnie interesuje, co mnie rozwija i jest pożywieniem dla mózgu i zmysłów.

Obcy wśród swoich

Bracia Szeptyccy – metropolita Andrzej i archimandryta Klemens – stali się rzecznikami kształtującej się tożsamości wspólnoty ukraińskiej w Galicji Wschodniej. Andrzej Szeptycki był nie tylko wielkim kapłanem i duchowym nauczycielem, ale też jednym z ojców założycieli nowoczesnego narodu ukraińskiego.

Życie wymusza zmianę

Żaden kraj nie wniósł tyle do ukształtowania nowej narodowej i państwowej świadomości Ukraińców co Rosja swoimi działaniami na przełomie lat 2013 i 2014. Ukraińcy powinni stawiać Putinowi pomniki za to, że przyczynił się do pobudzenia ich poczucia wspólnoty narodowej. Nastroje antyrosyjskie były na Ukrainie centralnej i południowo-wschodniej sprawą marginalną. Teraz stały się dominujące.

Algorytmy głodu

Wielki Głód był zamachem na naturalny porządek świata, strzałem wymierzonym w konserwatywną świadomość ekologiczną, która nigdy nie wątpiła w cykle przyrodnicze. To realizacja szatańskiego pomysłu.

Wołyń 1943: rzekoma symetria win

Według ukraińskiego modelu pojednania należy mówić o tym, że na Wołyniu doszło do walk pomiędzy UPA i AK, w których obie strony popełniały podobne zbrodnie wojenne. Trzeba więc uznać ten fakt za wspólną tragedię, którą powinniśmy sobie wybaczyć i która powinna nas łączyć, a nie dzielić. Dlatego też ukraińskim odpowiednikiem terminu „zbrodnia wołyńska” jest określenie „tragedia wołyńska”.

Strach reżymu

Katastrofa czarnobylska jeszcze raz potwierdziła najstraszniejsze rzeczy o systemie sowieckim – całkowite deprecjonowanie ludzkiego życia, ogólnie przyjęte traktowanie człowieka jak najzwyklejszego zasobu, zyskującego wartość jedynie w odpowiednich rubrykach statystycznych.

Prometeusz chybił

Awaria w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej przyczyniła się do desakralizacji władzy radzieckiej, po której rozpad ZSRR pozostał jedynie kwestią czasu.

Nie/przerwana trauma Czarnobyla

Czarnobyl stał się symbolem bezdusznego systemu sowieckiego, nieudolności komunistycznej administracji, która bez trudu poświęciła białoruską ziemię i życie mieszkańców.

Strefa radioaktywnego zapomnienia

Kiedy ludzie odeszli ze strefy, w stosunkowo niedługim czasie na te tereny wróciły nie tylko pospolite drapieżniki, ale też zwierzęta, które potrzebują do życia wielkich przestrzeni, porośniętych absolutnie dziewiczym lasem. Powrót niedźwiedzia dobitnie świadczy o wyjątkowości ekosystemu czarnobylskiej strefy wykluczenia i o tym, że jej wartość rośnie z każdym rokiem.