O idolach, ciasnym rozumie i racjonalnej wierze

Religia daje nam dostęp do bardziej złożonych form racjonalności. I w tym sensie paradygmat naukowo-techniczny może zostać dzięki niej poszerzony.

Czy religia ma przyszłość?

Czym jest wiara we współczesnym świecie? Skąd się bierze fundamentalizm? Czy technologia wyeliminuje potrzebę religijności? – na te pytania odpowiadali uczestnicy debaty zorganizowanej z okazji 70. urodzin miesięcznika „Znak”.

Przyszłość religii w liczbach

Jaki krajobraz religijny współczesnego świata wyłania się z socjologicznych danych? Czy na ich podstawie można zaobserwować jakieś trwałe trendy?

Ksiądz M.M.

W pogrzebie ks. Mieczysława Malińskiego mimo przejmującego zimna uczestniczyły tłumy. Ludzie przyszli mu podziękować – i złożyć świadectwo, że doznali od niego wiele dobra.

Znak od Opatrzności

Trudno się oprzeć wrażeniu, że Świątynia Opatrzności Bożej stała się nie tyle wotum dziękczynnym, ile raczej pomnikiem Ecclesia triumphans, pieczęcią Instytucji pragnącej unaocznić swoją władzę nad państwem, społeczeństwem i jednostką, ich małość wobec jej potęgi.

Zapomniany apologeta

Setianie uważają, że Jezus narodził się z Dziewicy, a dopiero później zstąpił na niego Chrystus. Sam zaś Chrystus często przybierał postać węża i wcis- kał się do łona Maryi, stąd mamy poskręcane wnętrzności. Askoduci utrzymują, że zbawienie jest poznaniem, dlatego rytuał chrztu nie ma większego sensu. Donatyści tak bardzo pragną męczeństwa, że zmuszają napotkanych ludzi, aby zadali im śmierć. Nowacjanie uznają, że ci którzy wyparli się wiary – choćby później żałowali – nie dostąpią zbawienia. Czternastianie utrzymują uparcie, że Pascha przypada 14. dnia miesiąca…

Nostra aetate – i co dalej?

Czym jest nowa katolicka teologia judaizmu? Spróbujemy odpowiedzieć na to pytanie, czytając soborową deklarację Nostra aetate i analizując konsekwencje, jakie jej treść niesie dla teologii i naszego stosunku do Żydów i judaizmu.

Bóg umarł, ale nie jest martwy

Na krzyżu zdemistyfikowany zostaje obraz Boga jako bestii i despoty, który zagarnia i podporządkowuje. Ukazuje On siebie w uniżeniu. Jego najgłębsza interwencja w dzieje świata nie jest inwazyjna.

Teologia śmierci Boga – 50 lat później

Jeżeli Bóg istnieje i czyta prasę, to nie wspomina chyba zbyt dobrze świąt wielkanocnych 1966 r. Amerykański tygodnik „Time” po raz pierwszy w swojej historii nie zamieścił wtedy na okładce żadnej fotografii czy ilustracji, lecz tylko trzy słowa zapisane czerwonymi literami na czarnym tle: „Is God Dead?” (Czy Bóg jest martwy?).

734–735 – spis treści

Jeden chrzest

Nie jestem obiektywnym czytelnikiem książki Na początku był Chrystus. Miałem okazję przyglądać się początkowym etapom jej powstawania, kiedy biskupi Marcin Hintz (luteranin), Jerzy Pańkowski (prawosławny) i Grzegorz Ryś (rzymski katolik) spotkali się z Januszem Poniewierskim i Jakubem Drathem, aby porozmawiać o swojej wierze i historii. Jednak sama treść ich rozmów była dla mnie nieznana aż do momentu wydania.

Przeprawa z religią

Nie dziwi mnie, że obecny biskup rzymski Franciszek wzbudza tyle entuzjazmu, nie tylko wśród katolików i nie tylko wśród wierzących. Obawiam się jednak, że jego działalność spełznie na niczym, szczególnie w krajach takich jak Polska, gdzie jego przekaz może zostać mylnie odebrany.

Prorocy nowej ziemi

Wiara to źródło perspektywy eschatologicznej, która daje mi nadzieję na to, że w ostatecznym rozrachunku – skoro wierzymy w Zmartwychwstałego i Miłosiernego – wszystko skończy się dobrze.

Piekło, które sobie tworzymy

Brakuje mi w chrześcijaństwie realnego działania na rzecz pokoju i miłosierdzia. Albo zagłusza je niemy krzyk zarodków.

Źródło, z którego piję

Religia jest źródłem. Piję z niego. Czasem woda jest cudowna i uzdrawiająca, czasem śmierdzi.

Paradoks „eschatologicznego optymizmu”

Jednakże „przyszłość” w religii chrześcijańskiej zwykle nie odnosi się do doczesności, ale raczej do wieczności. W tym kontekście wiara daje nadzieję na przyszłość par excellence.

Tradycja twórczej niezgody

Religia powinna nam pozwalać się ze sobą różnić – nie wierzę w zasadę jednej prawdy dla całej ludzkości, tak jak nie wierzę, że Żydem jest się w jeden określony sposób.

„Znak” pyta: Czy religia dodaje ci wiary w przyszłość?

Z tym jednym pytaniem postanowiliśmy zwrócić się do reprezentantów różnych środowisk i światopoglądów, by przy okazji numeru jubileuszowego, poświęconego przyszłości religii, dowiedzieć się, jakie nastroje i sądy panują w tej kwestii pośród młodego pokolenia Polek i Polaków.

Nie jesteśmy właścicielami prawdy

Chciałabym bardzo, żeby papież odwiedził w Polsce dwa miejsca: Zochcin s. Małgorzaty Chmielewskiej i Szpital Psychiatryczny w Krakowie. Bo tam pracują ludzie, którzy Kościół pojmują jako szpital polowy, bo tam obecność Boga jest niemal dotykalna.

Naprawianie świata

Rdzeń religii i wyzwanie, które przed nią stoi – tak jak ją rozumieją chrześcijanie, Żydzi, a nawet muzułmanie – pozostają niezmienne. Przemienić człowieka w lepszą osobę, wyszlifować go, by jego czyny były napełnione sprawiedliwością i miłością.

Jaka przyszłość religii?

Jest rzeczą naturalną, by w jubileuszowym numerze „Znaku” zadumać się nad przyszłością religii, ich możliwymi losami w świecie, który od końca II wojny światowej zmienił się dramatycznie, a przecież nie na tyle, żeby radykalnie utracić kulturową ciągłość.

Okres przejściowego załamania

Stopniowe przywykanie do obecności muzułmanów, możliwość życia we wspólnej przestrzeni i wzajemne przenikanie się wielu społeczności doprowadzi do wyłonienia się nowej rzeczywistości.

Wiara po śmierci Boga

Wielu wspaniałych humanistów odrzuca ideę transcendentnej łaski. Szanuję to. Myślę jednak, że gdy ktoś już uznaje łaskę, wówczas pragnie i potrzebuje znaleźć się bliżej niej poprzez modlitwę i określoną praktykę wiary.

Ignorancja rujnuje islam

Kiedy dorastałem w świecie islamu, nigdy nie mówiliśmy o religii. Nie przestrzegałem postu w ramadanie i nie było z tym żadnego problemu. Niestety, dziś wszyscy wtrącają się w to, co robią inni.

Otwarcie na przyszłość

Pytanie o przyszłość religii (w liczbie mnogiej), które stawiamy w 70. urodziny miesięcznika „Znak”, wyrasta z przekonania, że w istocie jest to pytanie o przyszłość człowieka. Co to oznacza?

Część IX: Ziemia naprawdę obiecana

Czym jest nowa katolicka teologia judaizmu? Spróbujemy odpowiedzieć na to pytanie, czytając soborową deklarację Nostra aetate i analizując konsekwencje, jakie jej treść niesie dla teologii i naszego stosunku do Żydów i judaizmu.

Ateista nie musi przepraszać

Bóg bez znaczenia ma szansę odegrać ważną rolę w polskiej, skądinąd bardzo wątłej, debacie o współczesnym chrześcijaństwie. Wierzących zapewne nie przekona, ale może im przynajmniej wyjaśnić fenomen powszechnego zachodnioeuropejskiego ateizmu, który właściwie nie tyle zmaga się z religią, ile ją po prostu ignoruje.

Módl się i pracuj

Medytacja zwiększa możliwości kory mózgowej. Fakt, że samą aktywnością mentalną możemy coś fizycznie zmienić w naszym mózgu, to jeden z najlepszych dowodów na jedność ducha i materii.

Część VIII: Nasi ojcowie (święci) i „starsi bracia”

Czym jest nowa katolicka teologia judaizmu? Spróbujemy odpowiedzieć na to pytanie, czytając soborową deklarację Nostra aetate i analizując konsekwencje, jakie jej treść niesie dla teologii i naszego stosunku do Żydów i judaizmu.

Gimnastyka duszy

Udowodniono, że właściwe nawyki wpływają na nasz dobrostan. Psychologowie przekonują jednak, że jego osiągnięcie to efekt świadomej pracy nad sobą. A to wymaga wysiłku wypływającego z przekonania, że jesteśmy istotami sensotwórczymi i zdolnymi do przekraczania samych siebie.

Nagi Jezus

Bezwstydni byli Adam i Ewa w raju, zanim skosztowali owocu z drzewa poznania dobrego i złego. Rajskie doświadczenie ukazuje bezwstydność na dwa sposoby: jako niewinność sprzed narodzin moralności i jako nagość. Tylko to drugie znaczenie jest żywe w naszych czasach. Bezwstydny jest ten, kto obnaża to, co powinno pozostać zakryte.

Część VII: Świadectwo, nie misja

Czym jest nowa katolicka teologia judaizmu? Spróbujemy odpowiedzieć na to pytanie, czytając soborową deklarację Nostra aetate i analizując konsekwencje, jakie jej treść niesie dla teologii i naszego stosunku do Żydów i judaizmu

Gdzie szukać miłości?

W miłości więź jest najważniejsza. Bliskość cielesna służy jej wzmocnieniu, dając poczucie bezpieczeństwa i zaufania, a nie jedynie satysfakcji płynącej z orgazmu.

Rewolucja miłosierdzia

W Polsce ukazało się już sporo książek o papieżu Franciszka, w większości mają one jednak charakter biograficzny. Znaczenie i wyjątkowość pracy kard. Kaspera polega na tym, że jest ona teologiczną próbą zrozumienia obecnego pontyfikatu.

Homilia w drodze do Emaus

W Księdze Malachiasza Bóg z wyrzutem zwraca się do swojego ludu: „Bardzo przykre stały się wasze rozmowy przeciwko mnie!”. Lud zaś urąga Bogu: „Daremny to trud służyć Bogu! Bo jaki pożytek mieliśmy z tego, żeśmy wykonywali polecenia Jego?”. Prorok podsumowuje ten dialog zadziwiającą uwagą: „Tak mówili między sobą ludzie bojący się Boga, a Pan uważał i to posłyszał” (Ml 3, 13–16).

Usiąść przy jednym stole

Dla Izraelitów Egipt był ziemią dwuznaczną: ziemią, która ich uratowała, a następnie stała się miejscem niewoli. Ten kraj wiąże się z trudnymi wspomnieniami, ale za każdym razem gdy Żydzi są w stanie zagrożenia politycznego lub egzystencjalnego, ich pierwszą reakcją jest myśl o ponownej do niego ucieczce. Egipt to symbol świata, w którym żyjemy, i znak, że nawet w doświadczeniu wygnania można spotkać Boga

Kapitalizm i religia

Całe życie korporacyjne przepojone jest regułami klasztornymi, organizującymi codzienność korporanta – podobnie jak było w przypadku średniowiecznego mnicha – od przebudzenia aż po zaśnięcie

Zagadywanie śmierci

Ludzie czasami chcą umrzeć, stwierdzają, że to koniec ich życia, bo jest już ono podtrzymywane wyłącznie dzięki technologii, naturalnie by umarli. To sytuacja zupełnie paradoksalna, za chwilę będziemy pytać, kiedy człowiek umiera

Brazylia religią muzykalna

W Brazylii religia, pomimo że wszechobecna i odbierana wszystkimi zmysłami, sprytnie wymyka się badaniom ilościowym – wielu Brazylijczyków należy jednocześnie do więcej niż jednego Kościoła lub jest wyznawcami więcej niż jednej religii.

Sobór widziany z Torunia

50. rocznica II Soboru Watykańskiego (1962–1965) była dobrą okazją do tego, aby to wydarzenie przypomnieć i gruntownie przemyśleć, zajrzeć do soborowych dokumentów i zobaczyć, co się w nich zdezaktualizowało, a co wciąż czeka na realizację.

Część IV: Chrześcijański korzeń antyjudaizmu

Czym jest nowa katolicka teologia judaizmu? Spróbujemy odpowiedzieć na to pytanie, czytając soborową deklarację Nostra aetate i analizując konsekwencje, jakie jej treść niesie dla teologii i naszego stosunku do Żydów i judaizmu

Czy biologia pozbawiła nas wolnej woli?

Gdy XX-wieczne badania neurologiczne dowiodły, że decyzja podjęcia działania zapada w mózgu wcześniej, niż dowiaduje się o niej nasza świadomość, zachwiało to dotychczasową wizją świata, w którym człowiek dzięki wolnej woli jest w pełni odpowiedzialny za swoje wybory. Spowodowało to popłoch u moralistów, nie tylko katolickich

Lekcje tolerancji

Społeczne przyzwolenie na katechizację w szkołach jest trwałe – taki wniosek wyłania się z badań prowadzonych systematycznie od lat 90. m.in. przez CBOS. Czy gotowość posyłania dzieci na zajęcia byłaby równie wysoka, gdyby lekcje religii wiązały się z dodatkowymi kosztami, większym wysiłkiem lub osobistym zaangażowaniem ze strony dzieci, rodziców, nauczycieli lub politycznych decydentów? 

Wierzyć dzisiaj

Karl Rahner, jeden z najważniejszych teologów XX w., był jednocześnie świetnym popularyzatorem tej gałęzi wiedzy i duszpasterzem autentycznie przejętym pytaniem „o możliwość wiary dzisiaj”. Z tych właśnie powodów Rahner – autor wielu ważnych tekstów, które wywarły ogromny wpływ na rozwój współczesnej teologii – zadawał swoim czytelnikom podstawowe pytania o ich wiarę i niewiarę.

Czekając na Robota

Człowiek coraz sprawniej i odważniej porusza się dziś po świecie techniki, z każdym dniem przybliżając się do progu, za którym jeszcze do niedawna bezpiecznie tkwiła potęga zarezerwowana wyłącznie dla bogów.

Szuflada z Biblią i poezją

Nie ma takiego języka, który obejmowałby wszystkich. Język teologiczny ma zaś dwie zalety. Po pierwsze, jest inkluzywny, po drugie, perswazyjny, w tym sensie, że nasycony jest wartościami.

Kapłan bliźniego

W zorganizowanym przez ks. Stanisława Bartmińskiego Dniu Zadumy i Modlitwy w 2000 r. wzięło udział prawie 200 osób, w większości młodzieży szkolnej. Przy pierwszych dźwiękach gry na rogu jej śmiech niósł się po krasiczyńskim zamku. Trzy lata później podczas występów izraelskiej śpiewaczki Towy Ben Zvi młodzież potrafiła już zanucić Szalom alejchem.

Co mnie uwiera

Nie twierdzę, że chrześcijanie muszą być antysemitami, choć są Żydzi, którzy tak sądzą. Braterstwo Żydów i chrześcijan jest możliwe. Uważam jednak, że za żydowską nieufnością wobec chrześcijaństwa stoją głębokie racje.

Bracia i ojcowie

Swego czasu przeżyłem duże zaskoczenie, czytając książkę Cywilizacja żydowska Feliksa Konecznego. Odnosząc się do oskarżeń o mord rytualny, stwierdzał, że nie rozumie, dlaczego Kościół wydawał orzeczenia zakazujące ich rozpowszechniania. A kiedy już zupełnie brakowało mu argumentów, próbował przekonywać, iż nie da się udowodnić, że nie istnieje taka sekta żydowska, która czegoś takiego dokonuje.

Czy istnieje na to jakieś lekarstwo?

Posoborowy Kościół definitywnie odrzucił antyjudaizm. Niestety, nowe spojrzenie na Żydów z trudem przedziera się do świadomości polskich katolików, nawet profesorów teologii i biskupów.