O nauce i wierze

Światopogląd naukowy moim zdaniem jest to sprawa całkiem prosta i chodzi o odpowiedź na szereg pytań umieszczonych w spójnym modelu; pytań tego rodzaju: skąd się wzięli ludzie, co jest ich losem, jak jest urządzony świat i skąd się wziął?

Ufne w szczęśliwą gwiazdę

Profesorowie z oporem przyjmowali zmiany, które naruszały ich uprzywilejowaną pozycję. Nie tylko na uniwersytecie, gdzie pojawiła się konkurencja w postaci kobiet. Obawiali się także, że ich żony czy córki, idąc śladem emancypantek, zapragną zawodowej samodzielności.

Racjonalność i zdziwienie

Nauka się rozwija, coraz mniej jest w naszych teoriach dziur, a rozumowanie badaczy z poprzednich wieków wydaje się nam dziś naiwne. Czy to oznacza, że nie ma już miejsca na podziw dla „cudów przyrody”?

Geniusz kobiet

Sławne badaczki to temat niezwykle interesujący i ważny. Popularyzowanie ich sylwetek powinno przełamywać stereotypy oraz uczyć, co możemy zrobić, żeby wyrównywać możliwości i korzystać z pełnego potencjału intelektualnego zarówno kobiet, jak i mężczyzn.

O trudach i znojach fizyków

Myśląc o fizyce, łatwo zapomnieć o ludziach, którzy za nią stoją.

Troska o samego siebie

Wcześniejsze przemiany technologiczne dokonywały się wolniej i słabiej ingerowały w nasz układ nerwowy, dlatego nie odczuwaliśmy tak mocno społecznych i jednostkowych skutków ich działania. Dziś już wiemy, że życie w cyfrowym świecie pogarsza nasz dobrostan, a nawet przyczynia się do rozwoju zaburzeń i uzależnień.

Książki ks. Hellera dla nowych prenumeratorów „Znaku”

Z okazji 85. urodzin prof. Michała Hellera wraz z Copernicus Center Press przygotowaliśmy prezenty dla naszych czytelników. Czterej pierwsi nowi prenumeratorzy miesięcznika Znak otrzymają komplety trzech książek wybitnego kosmologa!

Spis treści 790

Nie lubię pytań o Boga

Zawsze podkreślam, że jak się weźmie poglądy wyrafinowanego teologa i przekonania prostego człowieka, który modli się pod przydrożnym krzyżem, to w porównaniu z rzeczywistością Bożą różnica między nimi jest niewielka.

Wielkie opóźnienie

Rozmawiałam niedawno z osobą mocno zakorzenioną w Kościołach i polskim, i niemieckim o drogach, jakimi idą te dwie instytucje. Opowiedziała mi ona anegdotę o niemieckim biskupie, który wedle naszych standardów zostałby uznany za lewicowego i progresywnego, a w Niemczech uchodzi za jednego z bardziej konserwatywnych.

Ankieta uczonych

Relacje nowożytnej nauki i religii były bardziej złożone, niż często sądzimy: niekiedy miały charakter konfliktu (proces Galileusza, opór części wierzących wobec teorii ewolucji), niekiedy zaś „przyjaznego rozdziału” obu dziedzin kultury (warto pamiętać, że wielu wybitnych naukowców było ludźmi wierzącymi, np. wybitni genetycy: kiedyś Grzegorz Mendel, a dzisiaj Francis Collins).

Nauka i zaczarowanie świata

Mimo iż nauka i religia to dwie odmienne sfery ludzkiej aktywności, odwołują się do wspólnego fundamentu, jakim jest rozum. Filozofia, poprzedniczka chrześcijańskiej teologii i nowożytnej nauki, rozwinęła się w starożytnej Grecji dzięki przekonaniu o racjonalności świata.

760 – spis treści

Każdy palec z blizną

W poezji Emily Dickinson znalazłem idealne motto dla nauki, którą chcę uprawiać. W moim tłumaczeniu wersy te brzmią następująco: „Jeśli choć jednej istocie w cierpieniu ulżyć zdołam / Choć jeden ból ukoję / (…) Nie żyłem na darmo”.

Jesteśmy religijni z natury

Dorośli zgadzali się, że zegarek może do czegoś służyć, ale według nich tygrys nie istnieje „po coś”. U dzieci było inaczej: upierały się, że wszystko – przedmioty, zwierzęta, zjawiska naturalne – zostało stworzone w jakimś celu.

Nie można nie zajmować się wszystkim

Niemal każdy za młodu chce zmieniać świat na lepsze, ale ja akurat dość szybko zdałem sobie sprawę, że to marzenie utopistów. To jest jak z wyborami na urząd prezydenta w USA. Podczas kampanii kandydaci kreślą przeróżne wizje. Po zaprzysiężeniu okazuje się, że jedyne, co prezydent naprawdę może, to obsadzić posady w swojej administracji.

Transhumaniści kontra biokonserwatyści

W czym naturalna loteria genów miałaby być lepsza od ich technologicznej selekcji? Dlaczego ingerencje genetyczne mogą pogłębić problem społecznych nierówności? Czy można dziś bronić idei eugeniki? – mapa filozoficznego sporu o ulepszanie człowieka.

Fotony i młodzieńczy zapał

Jeszcze w trakcie badań zastanawiam się, kto będzie umiał je wykorzystać. Bo nauka musi służyć człowiekowi. Bez tego jaki sens miałyby wszystkie nasze zmagania?

Cyfrowa Wyprawka

Coraz bardziej zaczynamy zdawać sobie sprawę, że aktywność w przestrzeni wirtualnej ma realny wpływ na nasze życie. Czy wiemy jednak, czym jest „cyfrowy ślad”, co się na niego składa i kto się nim interesuje?

Intuicja w świecie nano

Pracujemy nad urządzeniami, które by przypominały neurony ludzkiego mózgu. I choć jesteśmy na początku drogi, przypuszczam, że tu właśnie należy się spodziewać przełomu technologicznego.

Dawkinsa metamorfozy

W 1995 r. miliarder Charles Simonyi – informatyk, przez lata związany z Microsoftem – ufundował na uniwersytecie w Oxfordzie katedrę popularyzacji nauki (Simonyi Professorship for the Public Understanding of Science). Zaplanował ją specjalnie dla jednego człowieka – Richarda Dawkinsa.

Zupa w tyglu

Praca nad materiałem o nieznanych właściwościach jest dla nas o wiele bardziej pasjonująca niż rozważanie, w jaki sposób odkrycie zostanie wykorzystane. W historii nauki mamy wiele przykładów na to, że każdy wynalazek może pomóc w ocaleniu życia albo w popełnieniu zbrodni.

Módl się i pracuj

Medytacja zwiększa możliwości kory mózgowej. Fakt, że samą aktywnością mentalną możemy coś fizycznie zmienić w naszym mózgu, to jeden z najlepszych dowodów na jedność ducha i materii.

Świat dobrze pomyślany

Matematyka potrafi być wdzięczna i daje dużo więcej, niż się w nią wkłada. Wynika to z tego, że jednym z jej nieusuwalnych atrybutów jest wolność – nic mnie nie krępuje w tworzeniu jej struktur, poza moim własnym umysłem.

Zagadywanie śmierci

Ludzie czasami chcą umrzeć, stwierdzają, że to koniec ich życia, bo jest już ono podtrzymywane wyłącznie dzięki technologii, naturalnie by umarli. To sytuacja zupełnie paradoksalna, za chwilę będziemy pytać, kiedy człowiek umiera

Czy biologia pozbawiła nas wolnej woli?

Gdy XX-wieczne badania neurologiczne dowiodły, że decyzja podjęcia działania zapada w mózgu wcześniej, niż dowiaduje się o niej nasza świadomość, zachwiało to dotychczasową wizją świata, w którym człowiek dzięki wolnej woli jest w pełni odpowiedzialny za swoje wybory. Spowodowało to popłoch u moralistów, nie tylko katolickich

Człowiek na nowy wiek

Najtrudniej jest zaprzestać traktowania siebie jako metrum wszechrzeczy. Odstąpić od przekonania, że skoro ja jestem refleksyjna, mają tę cechę wszyscy ludzie. Wcale nie. Najczęściej działamy nawykowo, bo nawyki stabilizują życie

Naukowy testament abpa Życińskiego

Otrzymaliśmy niedawno dwie książki abpa prof. Józefa Życińskiego: Świat matematyki i jej materialnych cieni oraz Struktura rewolucji metanaukowej, a wraz z nimi szczególny przekaz: oto jeszcze niedawno był wśród nas biskup, który doskonale poruszał się po zawiłych ścieżkach współczesnych nauk przyrodniczych, nie bał się występować na różnych areopagach i wzbogacać kulturę o chrześcijański punkt widzenia, który umiał zobaczyć piękno naukowej przygody i zajmująco o tym pisać.

Ten zły w nas

Agresja przy obecnych komfortowych warunkach bytowania nie jest już zasadniczo potrzebna i z mechanizmu przystosowawczego przeobraziła się w destruktywny. Rozmawiamy jako intelektualiści XXI w., a w głowach mamy jeszcze zbieracza-łowcę z paleolitu. To jest ten zły w nas, któremu czasami udaje się wyjść na zewnątrz.

Luksus konfliktu

Mówiąc o relacjach religii i nauki, często wskazuje się na ich wspólne źródło, podkreśla, że religia i filozofia to poprzedniczki nauki, a niekiedy nawet określa się je mianem proto-teorii naukowych. Czy zgadza się Ksiądz Profesor z takim obrazem tych wzajemnych powiązań?

Saecularisatio saecularisati*

Można poszukiwać w nauce obrazów ułatwiających zrozumienie przekazu wiary, nie wolno jednak do konkretnych obrazów przywiązywać zbyt wielkiej wagi: nauka rozwija się dynamicznie, teorie się zmieniają, zmieniać się więc muszą i stowarzyszone z nimi wyobrażenia.

Kulturę tworzą naukowcy

W naukach ścisłych mamy do czynienia z najłatwiejszym typem racjonalności, gdyż istnieją ustalone i w miarę jednoznaczne środki kontroli. W naukach humanistycznych jest o wiele trudniej, bo kryteria racjonalności są o wiele bardziej rozmyte, silniej ingerują w nie kryteria innego typu, np. estetyczne.

Nauka i religia w poszukiwaniu Początku

W pierwszych setnych sekundy ustaliły się podstawowe prawa fizyczne naszego wszechświata: prawo grawitacji, ciążeń elektromagnetycznych, silne i słabe oddziaływania wewnątrzatomowe. Gdyby któreś z tych oddziaływań było o jedną setną większe albo mniejsze wszechświat by nie powstał. Jak wyjaśnić tę precyzję i dokładność już w pierwszych mikrochwilach stworzenia?

Globalny łącznik

Na nic zda się walka z ubóstwem bez poparcia tej idei w społeczeństwie. Jak dzielić się wiedzą, która choć trudna i złożona, może dać nam poczucie siły i sprawczości? Należy zacząć od szkoły.

Nieznośna atrakcyjność nauki

O ile nauka jest kwestią nieabsolutystycznej, przybliżonej i niedoskonałej, ale kumulującej się i coraz lepiej przystającej do „osnowy rzeczywistości” wiedzy, o tyle religia pozostaje, i to się nie zmieni, domeną irracjonalnej i niemożliwej do jakiejkolwiek weryfikacji ale za to absolutystycznej wiary.

Ile ekologii w „ekologii”? Nauka a hierarchie wartości

Zawodowi ekolodzy często muszą odpowiadać na pytanie: „Jak jest naprawdę?”. Czy powinniśmy martwić się ociepleniem globalnym? Co jest lepsze: elektrownia jądrowa czy gaz łupkowy? Czy popierać nowe wyciągi narciarskie czy ochronę świstaków? Rozterki pytających wynikają z pomieszania odrębnych obszarów ludzkiego poznania i działania: sfery materialnych faktów i wartości, domeny nauki i etyki.

Nauka i biznes w Polsce – dwa różne światy

Uniwersytety powinny sprzyjać kreatywności i innowacjom, jednak w Polsce zdecydowanie tego nie robią. Mimo wielu wspólnych działań nauki i biznesu, daleko nam do osiągnięć prestiżowego MIT czy Uniwersytetu Stanforda w Stanach Zjednoczonych. Co trzeba zmienić na polskich uczelniach, by współpraca stała się faktem?

Racjonalność wiary w cuda

Cuda nie są zagrożeniem dla nauki: nie obalają odkrywanych przez naukę praw ani nie zrównują nauki z legendą i fantazjowaniem. Nauka – także nauka uprawiana przez wierzących w cuda chrześcijan – ma cuda ignorować. Nauka ma odkrywać i opisywać regularności i prawa, nie zatrzymując się nad cudownymi wyjątkami.

Odnawianie tożsamości

Dla człowieka religijnego święta to radykalne odnowienie swojej tożsamości. Nie chodzi tu jednak tylko o tożsamość indywidualną. Chrześcijaństwo w pewnym sensie zakłada tożsamość człowieka na poziomie całej ludzkości: aby nie było Greka, Żyda, poganina. A ostatecznie zakłada nawet tożsamość niemal absolutną, bo mówi: aby Bóg był „wszystkim we wszystkich”. To oznacza, że w pewnym sensie, w ramach tego świętowania, mamy nieomal niewykonalne, ale bardzo piękne i pociągające zadanie – ustabilizowanie, odnowienie, zasilenie siłami życiowymi tożsamości na poziomie wszystkiego.

Nasza wrażliwa cywilizacja

Coraz mniej rozumiemy z otaczającego nas świata. Jak dziennikarze mogą wyjaśnić takie zjawiska jak powodzie, jeżeli nie opanowali znajomości jednostek miary? Jak można wyjaśnić sprawę ocieplenia globalnego, skoro większość ludzi nie wie, skąd się biorą pory roku?

Nauka i teologia wobec problemów najważniejszych

Historia wzajemnych relacji pomiędzy nauką i teologią w znacznej mierze jest historią konfliktów i sporów, a także wzajemnych oskarżeń o to, że jedna ze stron próbuje umniejszyć, a nawet całkowicie przekreślić rolę drugiej.