Dobre strony upływania czasu

Na okładce marcowego numeru „Znaku” widnieje moje nazwisko, a pod nim napis: Pytania o Boga i ateizm. Oczywiście pytań mam więcej, nie tylko o Boga i ateizm, ale właśnie te dwa – jako spinające w sobie cały plik innych pytań – doskonale nadają się na okładkę.

Spis treści 790

Otwartość na odmienne poglądy

Mimo że jestem ateistą, zgadzam się z ks. Hellerem w wielu kwestiach związanych ze stosunkiem religii i nauk.

Ateizm walczący, sceptyczny i pobożny

Jakie pytania stawiają dziś ateiści? Czym jest dla nich religia? Jakie formy przyjmuje ich niewiara? Krótki przegląd nowych książek o ateizmie.

Nie lubię pytań o Boga

Zawsze podkreślam, że jak się weźmie poglądy wyrafinowanego teologa i przekonania prostego człowieka, który modli się pod przydrożnym krzyżem, to w porównaniu z rzeczywistością Bożą różnica między nimi jest niewielka.

Bóg po Bogu

Co nastanie po Bogu? Jakie będą następstwa naszej zgody na odejście Boga? Co ujawni się z tej nocy nie-wiedzy, z tej chwili porzucenia i opuszczenia? Zwłaszcza tym, którzy – po pozbyciu się „Boga” – wciąż poszukują Boga?

Teologiczne pars pro toto

Bycie teologiem to nie tylko refleksja nad swoją wiarą, ale również rozmowa z Bogiem, modlitwa, poznawanie Go w osobistym doświadczeniu. Czy nie mówilibyśmy zatem o drewnianym żelazie, gdybyśmy twierdzili, że ktoś, kto rozmawia z Bogiem, modli się do Niego, jednocześnie jest kryptoateistą?

„Wiemy zbyt wiele”. Czy teolog może nie być ateistą?

Bardziej tradycjonalistycznie nastawieni wyznawcy w karkołomnych koncepcjach teologicznych wyczuwają zapewne nie tyle powiew świeżej myśli, ile raczej desperację, zwątpienie i zagubienie konstruujących je uczonych, którzy chyba sami przestają z wolna wierzyć we własne dogmaty, ale wciąż jeszcze boją się do tego – nawet przed sobą – przyznać. Stąd wyrażane dziś dość często podejrzenie, że teologowie wcale nierzadko bywają w istocie kryptoateistami. Podejrzenie niebezzasadne.

Uczciwie wobec ateizmu*

Dla wielu ludzi zarówno ateizm jak teizm, zarówno wiara jak niewiara nie stanowią problemu, nie zaprzątają ani myśli, ani woli, ani uczuć. Być może więc główna linia podziału biegnie nie między teistami a ateistami, lecz między ludźmi „uduchowionymi”, a pozbawionymi ducha?

Podstawowa linia podziału

Tarnowski widzi pewne poważne zagrożenie dla człowieka i niejako przestrzega przed wizją świata niewierzących, bo zbawić nas może jedynie „Bóg”. Jednakże sądzę, że owa główna linia podziału, z pomocą której diagnozuje on sytuację „człowieka na Ziemi”, nie jest wcale główną, a w obliczu zacierania się granic między wierzącymi a niewierzącymi jest nawet linią drugorzędną.

Sprzymierzeniec po przeciwnej stronie

Ten tekst jest dla mnie kolejną próbą namysłu nad ateizmem nie jako nad problemem, ale jako szansą dla teizmu.I tutaj pojawia się pierwszy i podstawowy poziom różnicy między nami. Tam gdzie Karol Tarnowski podejrzewa  istnienie kłopotu, ja dostrzegam możliwość wzbogacenia mego teizmu.

Ateizm po przejściach

Obraz „czarnej dziury w kształcie Boga”, jaka rodzi się w sercu człowieka po jego stracie, jest chyba obecnie dla wielu niemożliwy. Dzisiaj bowiem – inaczej niż jeszcze kilkadziesiąt lat temu – niebo raczej nie staje w płomieniach: jest spłowiałe i nieme. A niewiara, dokonująca się na ogół poprzez „wymycie” wiary i codzienny „ateizm praktyczny”, wcale nie domaga się buntu – gwałtownego i żarliwego.

Darwin u progu kościoła. Nowy ateizm i jego wyzwania

Poglądy na religię prezentowane przez nowy ateizm są uproszczone, a argumenty przeciwko Bogu liche. Czy stanowi on zatem poważne wyzwanie dla wiary? Dla teizmu pojmowanego jako twierdzenie, że istnieje Bóg – na pewno nie, skoro naukowo istnienia Boga ani dowieść, ani zanegować nie sposób. Stanowi jednak wyzwanie dla określonych konceptualizacji Boga i człowieka, w tym także tych chrześcijańskich.

Inspiracje wiary-godne

Subiektywny i lakoniczny wybór inspiracji z bezmiaru tego, co napisano na temat wiary i niewiary, mógłby wyglądać następująco:

Niewiara szukająca zrozumienia

Wrażenie, jakie pozostaje po lekturze książki Sabiny Kruszyńskiej Zrozumieć niewiarę, dobrze oddaje już samo jej motto zaczerpnięte z Jana Jakuba Rousseau: „Człowiek prawdziwie wierzący, który wie, że niewierny jest też człowiekiem i być może człowiekiem zacnym, może bez popełnienia zbrodni interesować się jego losem” (List do arcybiskupa de Beaumont).

Z dziejów zachodniej kultury

Zrozumieć niewiarę to studium z dziejów kontynentalnej zachodniej kultury, gdzie relacje wiary i niewiary bywały wyjątkowo wyraziste i dramatyczne. Autorka stara się, by niewierze nie pozostawić wyłącznie jej negującego oblicza, lecz przedstawić ją także w jej „pozytywności”.

Czy Kościół potrafi się dziś odnawiać?

Naturalnie sprawą zasadniczą jest wcielanie pewnych pryncypiów, ale także pewnych konkretnych rozwiązań Soboru w życie bez lęku. Jeżeli Sobór postawił ostatecznie na wolność, to ona musi być punktem wyjścia. Oczywiście można powiedzieć: no dobrze, ale Sobór nie powinien wprowadzać nowego dogmatyzmu – dogmatyzmu wolności. Tylko że to nie jest dogmatyzm, a odkrycie pewnej prawdy będącej samym sercem Ewangelii. Jak uczy Sobór, trzeba z niej wyciągać konsekwencje i to jest niezwykle istotne.

Kościół obywatelski

Zetrzeć kły ateizmu – taki tytuł nosi artykuł opublikowany w „Naszym Dzienniku”, komentujący fakt powołania parlamentarnego zespołu przeciwdziałania ateizacji. Podczas gdy jedni podejmują instytucjonalną walkę z dyskryminacją ludzi wierzących i wartości chrześcijańskich w życiu publicznym, inni wzywają do przecięcia pępowiny łączącej polski Kościół i parlament: „Wygląda na to, że zamiast demokracji uczestniczącej mamy demokrację rynkowo – konkordatową” – czytamy w tegorocznej „Gazetce Manifowej”. Reaktywny charakter takich działań i brak propozycji pozytywnych rozwiązań, skazują uczestników tego konfliktu na bezowocną wymianę argumentów, na dłuższą metę wyniszczającą dla każdej ze stron.

Laïcité négative i monopolizacja ateizmu przez Janusza Palikota?

 Z jakim rodzajem ateizmu mamy do czynienia w przypadku postulatów Ruchu Poparcia Palikota? Odpowiednią kategorią wydaje się „ateizm proletariacki”, której użył Étienne Gilson w książce Bóg i ateizm. Kryje się za nim przekonanie, że odrzucenie balastu religii przyniesie nam ulgę, staniemy się lepsi, wrażliwsi i bardziej nowocześni. Co z tego wynika dla lewicowych intelektualistów?

Václav Havel i Bobby

Co jakiś czas musi się pojawić taki głos. Głos, który przypomni, „że naszą cywilizację czeka katastrofa, jeśli współczesna ludzkość się nie opamięta” i nie zacznie zwalczać własnej krótkowzroczności i pychy, „które tak głęboko zakorzeniły się w naszych myślach i działaniach”.