703 – spis treści

Dwie dusze poety

Góry Parnasu. Science fiction – powieść przygotowana przez Czesława Miłosza do druku jedynie we fragmentach i wydana dopiero niedawno – dodatkowo komplikuje i uwieloznacznia obraz osobowości twórczej poety.

Cormac McCarthy – pisarz swoich czasów

Jego audiobooki czytają w Stanach celebryci, z adaptacjami mierzą się znane nazwiska Hollywood. W swoich tekstach obsesyjnie porusza tematy związane z eschatologią i teodyceą, a jednak czyta go i komentuje szerokie grono odbiorców. Jaki jest sekret twórczości Cormaca McCarthy’ego?

Pani Janka

Mieliśmy się wkrótce zobaczyć. W planach była wyprawa na jazz „U Muniaka”, odwiedziny w galerii „Zderzak” i – co najważniejsze – domowy wieczór urozmaicany przez wrzaski dzieci, popisujące się przed „ciocią”. Pani Janki nie będzie już w Krakowie. Nie będzie w Kopenhadze ani w Netanii. Będzie naprawdę smutno.

Rozbite lustro Papuszy

Jest takie przekleństwo: „Obyś wiedział pierwszy”. Papusza wiedziała pierwsza. Wiedziała, że losy Romów trzeba zapisać, inaczej ulegną zapomnieniu. Miała odwagę być sobą, przemówić własnym głosem. W patriarchalnym romskim społeczeństwie był to akt wielkiej odwagi.

Piosenki z Papuszy głowy ułożone

„Po wielu latach, / a może już niedługo, wcześniej, / twe ręce moją pieśń odnajdą” – początkowe wersy datowanej na 1952 r. Piosenki (Gilori) Papuszy można w pewnym sensie uznać za prorocze. Zapowiadają one bowiem powrót zainteresowania twórczością i osobą poetki. W ostatnim czasie powstał film, publikowane są książki, wznowienia jej poezji oraz nowe edycje pism Jerzego Ficowskiego. Jaki obraz Papuszy można z nich wyczytać?

Poszukujący teolog

Wiem, że funkcjonuje stereotyp, zgodnie z którym poszukujących teologów Kościół zaraz ucisza, usuwa, ekskomunikuje. Jednak wykluczenie teologa z Kościoła w związku z jego pracą naukową jest niezwykle rzadkim przypadkiem kary, a dotyka tych, którzy mimo wymiany argumentów nie chcą się w posłuszeństwie podporządkować i nadal z uporem głoszą naukę, o której wiedzą, że pozostaje w sprzeczności z ortodoksją.

Dialog religii – niemożliwa konieczność?

Do wcale nie tak rzadkich należy dziś widok mnichów chrześcijańskich siedzących razem z mnichami buddyjskimi w pozycji medytacyjnej i w milczeniu próbujących wejść w komunię z Misterium – i żadna strona nie ma odczucia, że zdradza w ten sposób własną religię.

Coraz bliżej albo coraz mniej

Człowiek niekochany u progu życia to człowiek na pewno zagrożony i pokrzywdzony w stopniu, którego naprawa staje się trudna jak wspinaczka na ośmiotysięczniki.

„Nie można budować na gruzach nadziei” – o Tadeuszu Mazowieckim

Odwagi wymagało podjęcie się funkcji pierwszego premiera niekomunistycznego rządu w 1989 r. Mazowiecki nie był w polityce nowicjuszem. Wiedział, czym jest państwo. Wiedział, w jakim jest stanie. Znał zagrożenia płynące z niestabilnej sytuacji międzynarodowej. Sam, miesiąc wcześniej, polemizował z tezami Adama Michnika streszczającymi się w tytule jego słynnego artykułu Wasz prezydent – nasz premier. A jednak pod wpływem zmieniających się okoliczności zrewidował poglądy i przyjął tę odpowiedzialność – w pełni i całkowicie na siebie.

Kokon amerykańskich Żydów

Wielu przywódców amerykańskich Żydów nigdy nie spotkało osoby, która nie mogła odwiedzić członka rodziny tylko dlatego, że nie posiada odpowiedniego pozwolenia; nigdy nie było w sądzie wojskowym; nigdy też nie widziało palestyńskiej wioski przeznaczonej do wyburzenia ze względu na brak pozwoleń budowlanych, które są dla Palestyńczyków niemal niemożliwe do zdobycia. Takim liderom łatwo jest bagatelizować ciężar życia ludzi przed 46 laty pozbawionych podstawowych praw, których posiadanie ich żydowscy sąsiedzi uznają za naturalne.

Matka wyżywa się w sieci

Najwięcej popularności przysporzył jej post o poczuciu osamotnienia po porodzie. Pisała go w pierwszej osobie, ale nie do końca o sobie. Zebrała spostrzeżenia innych kobiet z forów i blogów internetowych. Stworzyła portret zbiorowy młodej Matki Polki.

Zaakceptować niewiadome

Załóżmy, że dwoje ludzi poddało się badaniom genetycznym. Powiedziano im, że prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u ich dziecka wynosi 25%. Jeśli chcą podjąć ryzyko i zostać biologicznymi rodzicami, nikt nie ma prawa im tego zabronić.

Casting na ojca i syna

Robert Klark Graham założył tzw. bank spermy noblistów. Pierwotnie jedynie laureaci Nagrody Nobla mieli być dawcami nasienia, ale ze względu na duży popyt i małą podaż Graham był zmuszony rozszerzyć ofertę o odnoszących sukcesy sportowców, akademików i artystów.

Kiedy jest człowiek

Choć mamy badania prenatalne i możemy zawczasu wiedzieć, jakimi chorobami jest obciążone dziecko, a w związku z tym wdrożyć leczenie jeszcze w trakcie ciąży, to i tak poród pozostał pewnym krytycznym momentem w życiu kobiety. Jest on tym samym zjawiskiem co niegdyś: dla niektórych strasznym, dla innych oczekiwanym, a częściej i takim, i takim.

Narodziny i nadzieja

Jeszcze kilka dekad temu o ciąży pierwsza dowiadywała się kobieta. Ściśle rzecz biorąc, domyślała się, wnioskując z objawów: opóźniającej się miesiączki czy nudności. Dziś przestrzeń niepewności i oczekiwania, w której rozwijać się mogą lęk lub nadzieja, jest coraz mniejsza.

Nadzieja na nadzieję

Mówi się, że „nadzieja jest matką głupich”, kojarzona jest z naiwnością. W przypadku filmu, teatru, literatury jest to jeszcze bardziej wyraźne: powszechne jest odczucie, że tam, gdzie pojawia się nadzieja, tam prawdopodobnie mamy do czynienia z czymś „z niższej półki”. Dlaczego spojrzenie przeniknięte nadzieją traktowane jest jako przejaw swoistego zdziecinnienia?

Narodziny – cud czy wynalazek?

Nasze problemy z początkiem życia pokazują, że jesteśmy ze swoim człowieczeństwem i wyobraźnią daleko w tyle za możliwościami, które sami sobie stworzyliśmy. I trochę się gubimy, raz twierdząc, że tak naprawdę nic się nie zmieniło i nowe możliwości służą jedynie realizowaniu starych wartości, innym razem, że kreują one przed nami całkiem nowe dylematy. A pewnie trzeba by przyznać, że dzieje się równocześnie i to, i to, choć bardzo trudno się w ich prawdziwym znaczeniu rozeznać.

702 – spis treści

Coraz bliżej albo coraz mniej

Historia zbawienia ma początek i dzieje się naprawdę; jest umiejscowiona w czasie, w materii, w przestrzeni, we wszystkich ziemskich i ludzkich wymiarach.

Pamięci Józefa Życińskiego

W pamiętnym wykładzie poświęconym dialogowi Kościoła z kulturą współczesną Józef Życiński nawiązuje do wiersza Zbigniewa Herberta pt. Arijon. Poeta przywołuje postać „helleńskiego Caruso, koncertmistrza antycznego świata”. Staje się ona symbolem „wielkiej harmonii duchowej” – a więc „zespolenia wartości, które wychodzą ponad pragmatykę, jednoczą nas wszystkich w poszukiwaniu tego, co najpiękniejsze w człowieku, w kulturze”.

Naukowy testament abpa Życińskiego

Otrzymaliśmy niedawno dwie książki abpa prof. Józefa Życińskiego: Świat matematyki i jej materialnych cieni oraz Struktura rewolucji metanaukowej, a wraz z nimi szczególny przekaz: oto jeszcze niedawno był wśród nas biskup, który doskonale poruszał się po zawiłych ścieżkach współczesnych nauk przyrodniczych, nie bał się występować na różnych areopagach i wzbogacać kulturę o chrześcijański punkt widzenia, który umiał zobaczyć piękno naukowej przygody i zajmująco o tym pisać.

Schyłek chrześcijaństwa tradycyjnego

Filozofowie bywają użyteczni. „Nie mają bowiem stałego rewiru polowań – lecz tylko licencję kłusownika. Filozof nie jest ekspertem, ale kaskaderem: dublerem eksperta w sytuacjach niebezpiecznych” – autoironiczna uwaga Odo Marquarda trafnie odpowiada charakterowi Kłopotu z chrześcijaństwem – rozmowy Tadeusza Bartosia i Agaty Bielik-Robson.

W poszukiwaniu nowego języka

Kultura komiksowa, z wolna wychodząca z getta, wraz z Fabryką i Boską kolonią Nicolasa Presla, które ukazały się w tym roku w Serii Melancholicznej, otrzymuje impuls, a nieprzekonani do tego medium – dowód na to, jak kreatywną i inspirującą przestrzenią może być komiks.

Chłopcy szybujący w chmurach

David B. opowiada nam swoje dzieje, korzystając z narzędzi, jakie daje mu komiks. Tylko czy sama jego formuła nie jest obciążeniem? Czyż nie jest aktem bezczelności mówienie o tak trudnych sprawach za pomocą „obrazków z dymkami”? Dziś komiks przestał już chyba być taktowany jako niepoważna zabawa.

Subiektywny i wybiórczy rzut oka na sytuację komiksu artystycznego

Warto sobie uświadomić, że obecny rynek publikacji komiksowych w Polsce to ok. 400 tytułów rocznie, z czego komiksy krajowe stanowią ok. 25%, zaś grupa aktywnych, regularnie kupujących i czytających komiksy odbiorców oceniana jest na 5 do 10 tys. A mowa tutaj o całym rynku komiksowym.

Westchnienie dziecka. Glosa o Psalmie 131

Wierzę, że istnieje taka lektura Biblii, której towarzyszy nieustanne zmaganie się z obecnymi w niej pokojem i niepokojem, pytaniem i odpowiedzią, będąc darem prowadzącym zarówno do przemieniania i ubogacania życia człowieka w jego mowie, czynach i myślach, jak i do dialogicznego dzielenia się tym darem z bliźnim.

O miejscu religii w życiu publicznym

Jeszcze kilka dekad temu o ciąży pierwsza dowiadywała się kobieta. Ściśle rzecz biorąc, domyślała się, wnioskując z objawów: opóźniającej się miesiączki czy nudności. Dziś przestrzeń niepewności i oczekiwania, w której rozwijać się mogą lęk lub nadzieja, jest coraz mniejsza.

O pożytkach z ksiąg wyimaginowanych

„Trzymając w ręku dzieło niejednego sławnego autora, chętniej przeczytałbym to co, skreślił, niż to, co pozostawił” – pisał Georg Christoph Lichtenberg. Można by tę myśl sparafrazować: „Równie chętnie jak to, co sławny autor napisał, przeczytałbym o tym, co mógł napisać, ale czego z jakichś przyczyn nie napisał”. A to dlatego że nie zdążył, nie chciał albo – najczęściej – nie wiedział, że powinien.

Dzieje pewnej rewolucji (intelektualnej)

Książka Johna Connelly’ego znakomicie obrazuje złożoności „rewolucji” w stosunku Kościoła do Żydów, owocującej zmianami, które wielu z nas uważa za oczywistość.

Syria – porażka prawa międzynarodowego

Powinniśmy jednak wziąć pod uwagę, że chaos, jaki musi panować w kraju zbombardowanym przez jego własny rząd, stwarza wiele pokus dla grup przestępczych. Nie tylko ekstremistów politycznych, ale też gangów i radykalnych bojówek islamistycznych. Te dwie kategorie często zamienia się ze sobą.

Religia państwowa i wielość kultur

Kwestia równouprawnienia pozostaje niezwykle silnie obecna w Skandynawii i pytania o rolę kobiet stanowią także centralny temat w oficjalnym dialogu międzyreligijnym.

Bardzo dziwny Kościół

Czy Polacy są gotowi na sytuację, w której co piąty mieszkaniec naszego kraju będzie posiadał zagraniczne korzenie? Czy wyobrażamy sobie, że w Warszawie (tak jak w Oslo) 20% nastolatków jako swoją religię zadeklaruje islam lub prawosławie? Uniwersalność katolicyzmu jest dla Polski szansą, by uniknąć poreformacyjnej pułapki narodowego, ludowego Kościoła.

Podróż do raju niemych

Wielu kurdyjskich intelektualistów ma za sobą wieloletnie wyroki więzienia za wydawanie po kurdyjsku książek i czasopism. Państwo tureckie przez lata interpretowało ich działalność na rzecz własnej kultury jako dowód separatyzmu, a nawet terrorystycznych intencji.

Añoranza, homesickness, stesk

Ginące języki mogą kryć w sobie remedia na gnębiące nas choroby i lekarstwa na klęskę głodu, ale niemniej fascynująca jest zapisana w nich wiedza o samym człowieku i o tym, jak rozumie on świat.

Ciężko być ojcem

Dzieci mam dwoje (trzecie w drodze), więc ciut mniej niż offlinowy Wirgiliusz, ale nie oszukujmy się – trójka domowników też może dać w kość. I daje.

Kompan i kumpel

W przyrodzie, podobnie jak w języku, nie ma form „czystych”. Wszystko jest w jakimś stopniu krzyżówką, miksem, hybrydą. Mężczyzna to mieszanka mężczyzny i kobiety ze znaczną przewagą cech męskich. Wszyscy istniejemy jako trans-.

Jestem, więc komentuję

Jestem człowiekiem, który kieruje się w życiu określonymi wartościami. Te wartości wyniosłem z domu moich rodziców i dziadków. Z pokolenia na pokolenie kultywujemy inteligencki etos.

Drugi skok w rozdwojonym domu

Walka w klatce zmieniła Dużego. Ożenił się i zaczął podróżować. Spoglądam teraz na jego żonę i dzieci ryczące nad trumną. Kruszynka ma twarz pociągłą i bladą z natury, więc smutek dodaje jej uroku, a brzdące różnią się tylko wzrostem, niczym więcej. Jest ich piątka. Duży ledwo nałożył obrączkę i już zabrał się za płodzenie. Kruszynka rodziła co roku, gdy kra szła rzeką. Duży powtarzał mi, że prawdziwym wyzwaniem jest ojcostwo.

Osiłek, czyli jak żyć w oku testosteronowego cyklonu

Męskość oparta na sile jest męskością tyle klasyczną co trywialną, a bycie Osiłkiem wiąże się z nieustannym wewnętrznym rozdarciem. Niewielu zdaje sobie sprawę, jak potężne targają mną sprzeczności. Jestem przedstawicielem gatunku, który wymarł, a wciąż istnieje.

Atlas polskich mężczyzn

Komunikat jest prosty: facet z natury jest twardzielem. Nie ułatwia to rozmowy o tożsamości polskich mężczyzn. Kto chciałby wchodzić w buty „słabych”, „zniewieściałych”, „zagubionych” „mięczaków”, jakimi będą się nam jawić zwykli mężczyźni, gdy ich porównamy do heroicznych postaci z dyskursu publicznego?

Mężczyzn zmagania z kulturą

Nie chodzi o przedstawienie historii dominacji mężczyzn nad kobietami. W Polsce nie było patriarchatu z prawdziwego zdarzenia, bo kobiety nigdy nie zostały całkowicie podporządkowane okolicznościom społecznym. Chodzi o historię dominacji – zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn – specyficznego dla polskiej kultury wizerunku mężczyzny.

Jak rozmawiać o mężczyznach?

Podczas krakowskiego spotkania z autorem Ostatniego rozdania Wiesław Myśliwski zauważył, że towary i usługi skrojone są dziś na miarę typów, a nie jednostek. Uwaga ta trafia w sedno dylematów towarzyszących naszemu najnowszemu tematowi poświęconemu mężczyznom.

701 – spis treści

Łańcuch pokoleń

Żywoty Czapskich, mniej i bardziej burzliwe, w burze dziejowe wplątane, musiały być dla Emeryka rodzajem pamiątki ojczystej. Podobnie jak były nią ich dzieła, dokumenty, dyplomy, ordery, medale, portrety. Wokół tych pamiątek gromadziły się inne. W tym roku, po 74 latach przerwy w działaniu, otwarte zostało w Krakowie Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego.

Nasz człowiek za murami

Ojciec Zioło nie kreuje się na „eksperta od wiary” i nie udaje, że zna wszystkie odpowiedzi. Przypomina bardziej cadyka z opowiadania Martina Bubera, który gdy przyszedł do niego ateusz, by wymusić odeń dowody na istnienie Boga, przyznał mu się z rozbrajającą szczerością, że nie potrafi tego uczynić, dodając jednak zarazem: „zastanów się, może to jednak prawda?”.

Gombrowicz i Bóg

Znaczenie Gombrowicza wciąż jest słabo rozpoznane. On nie tyle przywraca miejsce pojedynczemu człowiekowi, co pokazuje nieustanne stwarzanie; człowiek jest z drugim, i wobec okoliczności, najczęściej – wobec bólu.

Idzie mu o życie

Mamy już za sobą kampanię medialną, która windowała Kronos na listy bestsellerów, i gorące polemiki o to, czy w ogóle jeść tę żabę. Pora najwyższa, by przyjrzeć się Kronosowi bez uprzedzeń, ale i bez namaszczenia.

Potrzeba teologii na uniwersytecie

Wyrugowanie krytycznej refleksji teologicznej z obszaru nauki i uniwersytetu jest oczywiście możliwe, lecz prowadzić będzie nieuchronnie do fali religijnych fundamentalizmów i fanatyzmu, jak też do zubożenia samej idei uniwersytetu, który de facto stanie się już tylko wyższą szkołą zawodową, kształcącą specjalistów nieposiadających szerszej, hermeneutycznej perspektywy. A to będzie prowadziło do zubożenia całych społeczeństw.

Humanizm

W renesansie humaniści podkreślali znaczenie Fortuny – bogini przypadku. Podobnie dzisiaj perspektywa humanistyczna wymaga brania pod uwagę szczelin i nieciągłości.