679 – spis treści

Inny – bliźni

Dla wielu katolików obecność pary homoseksualnej na mszy świętej jest gorsząca. Wszak, jak naucza Kościół, z prawa naturalnego wprost wynika, że człowiek jest osobą heteroseksualną. Każda inna preferencja jest postrzegana jako wewnętrzne nieuporządkowanie.

Przez społeczeństwo przemawiają emocje

Hasłami, które najczęściej mobilizują ludzi do wyjścia na ulicę, są zwykle te związane ze sprawiedliwością. Mogę na przykład odczuwać jako niesprawiedliwość to, że nie mam na nic wpływu. Jeżeli niezadowolenie staje się wspólne, to nieporównywalnie szybciej dochodzi do jego manifestacji w działaniu. Ludzie podejmują wtedy aktywność, ponieważ wiedzą, że nie są sami, że reprezentują zbiorowość i wspólne wartości.

Czy lęk czyni nas lepszymi obywatelami?

Amerykanie byli mniej skłonni do oszustw po zamachach na WTC. Ich uczciwość zwykle rośnie przed świętami państwowymi. Psychologowie społeczni twierdzą, że wiedzą dlaczego tak się dzieje. Okazuje się, że napięcie pomiędzy instynktem samozachowawczym a nieprzewidywalnością śmierci może wywołać silny lęk egzystencjalny, a ten ma wpływ na postawy polityczne, decyzje wyborcze czy poparcia dla określonych typów przywództwa.

Nawet paranoik ma realnych wrogów

Teorie spiskowe są dla wielu osób popularnym narzędziem do opisania i zrozumienia skomplikowanego świata. W polityce mogą być obosieczną bronią. Służą bądź mobilizacji wyborców, którzy nie ufają państwu, bądź ośmieszeniu przeciwników politycznych poprzez przyklejenie im łatki paranoików. Na ile realne są stojące za nimi zagrożenia?

Populizm – rządy emocji

Wygląda na to, że populizm zadomowił się w polityce. Mechanizmy owego fenomenu są dostrzegalne niemal wszędzie – stosują je partie opozycyjne i marginalne, z prawej i lewej strony sceny politycznej, jak również politycy głównego nurtu, zarówno pozostający u władzy, jak i będący w danym momencie w opozycji. W jaki sposób populizm angażuje emocje?

Kultura strachu – ponowne odczytanie

Nie nadzieja, lecz lęk jest tym, co pobudza i kształtuję wyobraźnię początku XXI w. W ten sposób pojęcie strachu bardzo szybko staje się własną karykaturą. Strach nie jest już po prostu odpowiedzią na odczuwane niebezpieczeństwo. Stał się kulturową metaforą, za pomocą której interpretujemy nasze życie.

Polskość, czyli wszystko

Co się dla mnie wiąże z pojęciem polskości? Wszystko. Czym jest dla mnie polskość? Wszystkim. Zabrzmiało to jakoś patetycznie, więc zaraz muszę powiedzieć, że w moim rozumieniu nie ma w tym nic patetycznego. Przeciwnie. Wszystko wiąże mi się z polskością i tylko z polskością i to jest moja bieda, nieszczęście, głupota.

Polak rozłamany

Polskość jako zadany temat… Wydawałoby się: tylko usiąść i pisać. A tu pustka, tylko gdzieś w oddali przetaczają się husarie i ułani, powstańcy i marszałkowie, majaczą Dzikie Pola i Jasna Góra, dziejowe misje, polskie miesiące, zwycięstwa i klęski. Zwycięstwa?

Nastroje polskości

Są narody nastrojone melancholijnie i sarkastycznie, ironicznie i radośnie. Polskość natomiast jest nastrojem porażki.

Przeciwko słodkiej terapii

Chcecie, żebym Wam ex abrupto opowiedział, co mi się kojarzy z pojęciem polskości. (…) Oto wolałbym, żebyście to pytanie zadali cudzoziemcom. Nie wątpię wprawdzie, że większość wypowiedzi – i miłych, i niemiłych – zawierałaby głownie stereotypy, pochopne i płytkie uogólnienia, ale czasami warto się dowiedzieć, jak nas widzą i jak nas kochają. A my?

Czesław Miłosz wobec pokusy teokracji

„Może tak się zdarzyć – pisał komentowany niżej Miłosz – że kler będzie celebrować obrzęd narodowy, kropiąc, święcąc, egzorcyzmując, ośmieszając się zarazem swoim tępieniem seksu, a tymczasem będzie postępowało wydrążanie się religii od wewnątrz i za parę dziesiątków lat Polska stanie się krajem równie mało chrześcijańskim jak Anglia czy Francja, z dodatkiem antyklerykalizmu, którego zaciekłość będzie proporcjonalna do władzy kleru i jego programu państwa wyznaniowego”.

In WHAT we trust? Jak religia obywatelska dzieli Amerykanów

Religia obywatelska – czym jest i gdzie jej szukać? Czy przymiotnik „obywatelska” potwierdza jej związek ze społeczeństwem obywatelskim, czy też oznacza, że jest ona ideologicznym pierwiastkiem systemu politycznego?

Człowiek poszukujący sensu

Wielki Duch mówi do nas bardzo cichutko, co nie znaczy, że nie potrafi grzmieć, kiedy trzeba. On chce, abyśmy zwrócili ku niemu nie tylko uwagę, ale całą swoją istotę. Wtedy zaczyna przemawiać, nieraz do każdego trochę inaczej, bo każdy jest trochę inny i inne jest jego miejsce we wszechświecie.

Bóg wyrzutków i odmieńców

W pierwszej chwili określenie „teologia queer” może się kojarzyć z nieelegancką prowokacją. Co dobrego może wnieść do dyskusji o Bogu zagadnienie preferencji seksualnych? Odczytywanie Biblii przez osoby marginalizowane ukazuje w nowym świetle, jak radykalne jest miłosierdzie Jezusa, który jada w domach grzeszników i zaprasza na ucztę wszystkich włóczęgów z ulicy.

Czy orientacja seksualna jest warunkiem zbawienia?

Stanowisko Kościoła katolickiego w kwestii seksualności jest jasno określone. Jakie jest w tej wizji miejsce gejów, lesbijek i osób transseksualnych? Czy mogą liczyć na wsparcie duszpasterzy? Czy ich obecność we wspólnocie wiernych tworzy nowe wyzwania dla teologii?

Queerowanie teologii: projekt w realizacji

Kim jest Bóg chrześcijańskiego odmieńca, „Innego wśród nas”, i czy „normalni” powinni się go obawiać?

Inspiracje

Przejrzyste wprowadzenia do teorii queer to przede wszystkim: Annamarie Jagose, Queer Theory. An Introduction, New York 1996; Nikki Sullivan, A Critical Introduction to Queer Theory, New York 2003; William B. Turner, A Genealogy of Queer Theory, Philadelphia 2000.

Historyk bez patentu

Prof. Marcin Kula bardzo ośmielił mnie swoim esejem o dziennikarzach zajmujących się historią. Udzielił im pochwały. W jakimś stopniu dzięki temu odważyłam się napisać o Zanzibarze.

Święty Jan Z.

Ksiądz Jan Zieja, sfotografowany w stanie wojennym − na pogrzebie ojca Jacka Kuronia – ma wygląd proroka: wysoki, chudy, z ascetyczną twarzą okoloną długą siwą brodą, rękę unosi do góry jakby w geście protestu przeciwko łamaniu praw boskich i ludzkich.

Stąd do wieczności

Michalski to przybrany syn Kołakowskiego, Gadamera, duchowy wnuk Heideggera. W jego filozofii czas stanowi transcendentalną strukturę świadomości i wszelkiej rzeczywistości.

Archipelag porównań

Komparatystyka literacka bywa sprowadzana do mniej lub bardziej błyskotliwej „wpływologii”. A przecież porównanie to jeszcze nie dowód.

Bezradność (nie tylko księdza)

Autorka walczy z laurkowym wizerunkiem „Jana od Biedronki” nie po to, żeby go potępić, tylko by pokazać, że był człowiekiem z krwi i kości, mającym swoje zalety i swoje wady. Niemniej – pokazując tę krew i te kości – obnaża go. Bo tego od niej oczekujemy.

Raport z masowej rzezi

Timothy Snyder opisuje masakry pierwszej połowy XX wieku z punktu widzenia ludności cywilnej i człowieka jako podmiotu, czyli odwraca logikę, którą posługiwali się ideologiczni zbrodniarze.

Bliscy obcy

Książka Shehadeha o izraelsko-palestyńskim konflikcie jest opowieścią o poczuciu bezsilności.

Ropucha w ogródku Kandyda

Co się stało z kulturą, skoro autor uznawany za sumienie współczesnego świata czuje potrzebę przypomnienia, że dostrzeganie uroków wiosny ma większe znaczenie niż polityczne zaangażowanie?

Nagi portret

W lipcu zmarł Lucian Freud, wnuk Zygmunta, jeden z największych malarzy naszych czasów. Ludzką tożsamość odnajdywał nie w duszy, lecz w ciele.

Światło na Malewską

Malewska jest świadkiem wiary w Kościół, który ogląda w boskiej naturze i ciężkim ludzkim kształcie. Kościół to „skrzydlaty hipopotam”. Gdy skrzydła są złożone, widać tylko groźne, okryte mułem cielsko.

Upadek heretyków

Dzisiaj głównym problemem chrześcijaństwa nie są problemy dogmatyczne, lecz etyczne – one stanowią centrum obecnych napięć. Czy to oznacza, że nie ma potencjalnych miejsc, które mogłyby stanowić zarzewie dla nowych herezji?

Czego nauczyłam się od Hanny Krall?

W prozie Hanny Krall obecne są uniwersalne paradoksy, w które wpisane jest każde ludzkie życie. To historia tragicznych wyborów, antyczny motyw kolizji wartości.

Emocje w polityce – piąta władza?

Nie ma sensu zastanawiać się, czy emocje w polityce są obecne. Wiemy, że tak. Jeżeli chcemy wspólnie przetrwać, musimy je opanować i ucywilizować. Jeśli nie dzięki dobrym obyczajom, to dzięki prawu.

Polskość po resecie

Dla tej łatwości ześlizgu w pseudoreligijny fanatyzm potrzebne nam uzwyczajnienie, sekularyzacja patriotyzmu. Wyraźne oddzielenie tego, co Boskie, od tego, co cesarskie. Pan Bóg jest zazdrosny, nie wzywajmy Jego Imienia nadaremno, nie mieszajmy Go z ojczyzną, nie wciągajmy zbyt natarczywie do naszych interesów.

678 – spis treści

TEMAT MIESIĄCA: RODZINNE REWOLUCJE

Kruchy fundament?

W Polsce coraz rzadziej decydujemy się na małżeństwo, zwłaszcza kościelne, a coraz częściej wybieramy życie w związkach nieformalnych albo w pojedynkę. Konserwatywni obrońcy rodziny biją na alarm, obawiają się bowiem, że tzw. tradycyjny model rodziny przestaje być dla nas wartością. Czy aby na pewno?

Czy o każdą rodzinę trzeba walczyć?

Kilka tygodni temu w jednym z krakowskich kościołów Msza święta rozpoczęła się odczytaniem rzadko spotykanej w takim kontekście intencji. Nie był nią pokój duszy zmarłego ani błogosławieństwo dla małżeństwa w dniu rocznicy ślubu. Modlono się o uwolnienie od złych więzów rodzinnych, tym samym przyznając, że to, co dzieje się w domu, nie zawsze jest dobre.

Wojny (pro)rodzinne

W Polsce od początku lat dziewięćdziesiątych spada liczba zawieranych małżeństw i przychodzących na świat dzieci. Do pewnego stopnia trendy upodobniły się do tych obserwowanych w innych państwach europejskich. Poza jednym –w Polsce rodzi się mniej dzieci niż we Francji, Wielkiej Brytanii, Szwecji. Czy w tak krótkim czasie zmieniła się świadomość Polaków? Czy może ze względu na obecne warunki społeczno-ekonomiczne wolimy poczekać na bardziej sprzyjający moment?

Pomysł na życie

Twierdzić, że rodzina odbiera wolność, to jak powiedzieć muzykowi, że nie jest wolny, bo gra z nut, a mógłby nieskładnie rąbać w klawiaturę. Małżeństwo narzuca pewne nuty, dziecko też. Ale mogą one posłużyć do zagrania czegoś pięknego.

Patologia więzi

Przemoc występowała zawsze, w każdej kulturze i cywilizacji. Nie różnimy się pod tym względem od innych społeczeństw. Jednak proces uwalniania się od niej jest zdecydowanie łatwiejszy w Niemczech i krajach skandynawskich. O ile sama przemoc uwarunkowana jest wychowaniem i biologią, o tyle możliwość wyjścia z relacji przemocy już nie.

ABC polityki rodzinnej

Politykę rodzinną kojarzymy w Polsce z „becikowym”. Jakie są inne udogodnienia dla rodzin w naszym państwie? Czy wpisują się w starannie przemyślaną długoletnią strategię? Obawiamy się, że na solidny plan w tej dziedzinie musimy jeszcze poczekać. Bożena Balcerzak-Paradowska pisze o tym, jak polityka rodzinna powinna wyglądać i na jakie współczesne wyzwania odpowiadać.

Polskość integralna

Polskość nie może sobie pozwolić na dalsze ograniczenia. Nie wolno marnować, zapominać, marginalizować żadnego segmentu, żadnej cząstki narodowego dziedzictwa.

Polskość elitarna

Polskość będzie przedmiotem elitarnego wyboru albo nie będzie jej wcale. Będzie nam służyć jako jeden z experiments in living albo nie warto zaprzątać sobie nią głowy. Wszelkie próby zaprzeczenia tak określonej elitarności, wierność idei zrównującej etniczności oznaczają jedynie powrót wroga nacjonalizmu.

ID: między innymi Polak

Czy kryzys ekonomiczny i przemiany w popkulturze doprowadzą do powrotu dziewiętnastowiecznej formuły polskości i wzmocnią narodową identyfikację Polaków? Czy też, przeciwnie, naszą tożsamość budować będziemy jedynie w oparciu o indywidualne, egzystencjalne i estetyczne wybory, a Polska stanie się tylko miejscem zamieszkania?

Polskość rewizowana

Przed ćwierćwieczem Jerzy Holzer pisał w „Znaku”, że „polskość to historia potoczna, a historia potoczna to zespół kompleksów”, dziś zmienia swój pogląd, bo współcześnie, zwłaszcza dla młodego pokolenia, kompleksy straciły na znaczeniu. Ból egzystencjalny przestał być elementem polskości.

Ziarno księdza Natanka

Sprawa ks. Natanka odsłania kilka zasadniczych problemów, z jakimi boryka się dziś Kościół w Polsce. Natanek jest jak papierek lakmusowy: dzięki niemu rzeczy zakryte stają się jawne.

Sacrum na kliknięcie?

Za pośrednictwem Internetu można dziś uczestniczyć we mszy świętej, odmawiać modlitwy, a nawet przyjmować wirtualne sakramenty. Sieć coraz wyraźniej odpowiada na potrzebę przynależenia do wspólnoty wierzących. Czy współczesna duchowość może całkowicie przenieść się do cyberprzestrzeni?

Szansa dla teologii

Czym dokładnie jest Radykalna Ortodoksja? Dlaczego w Polsce jest wciąż zjawiskiem egzotycznym i nieznanym? Jak to możliwe, że sięgając do korzeni, sprzymierzyła się z postmodernizmem?

Teologia pieniądza

Istnieje wielka różnorodność struktur i instytucji finansowych w ludzkich społecznościach. W większości z nich życie ekonomiczne było regulowane przez rytuał i zobowiązania, które pozostawały ściśle zintegrowane z życiem religijnym. W świecie współczesnym natomiast najwyższa sankcja, która dyscyplinuje ludzi stała się immanentną sferą rynku.

Jeśli bronisz Bożej sprawy, obrona musi być atrakcyjna

Wielu ludzi postrzega moje poszukiwania jako nostalgiczną próbę powrotu do przeszłości. Tymczasem mnie zupełnie nie o to chodzi. Uważam, że nowożytność wcale nie jest bardziej nowoczesna od Tomasza z Akwinu. Nowożytność to tylko inne średniowiecze.

Nigdy nie byliśmy świeccy

Wcielenie jest tam, gdzie działa Bóg, czyli tu i teraz. A teolog jest właśnie po to, by angażować się w dzisiejszą sytuację. Jeśli zaczniemy się wycofywać z dyskusji, będzie to teologiczne tchórzostwo. Niezależnie od tego, jak bardzo kontrowersyjny byłby jej temat.

Sekularyzacja. Fakty i mity

Właściwie nigdy nie żyliśmy w świecie niesekularyzowanym, a przynajmniej od czasu kiedy judaizm i chrześcijaństwo zaczęły rozdzierać świat na ten, który jest tutaj, chwilowy, przejściowy, obcy, i ten, który ma właśnie już przyjść, przemienić wszystko. Niemal od zawsze żyjemy w cieniu Apokalipsy i to ona decyduje o naszym pojmowaniu świata.