Miesięcznik Znak

z Nurią Selvą Fernandez rozmawia Agnieszka Rzonca

Jak AI pomoże nam chronić przyrodę

Wykorzystanie sztucznej inteligencji do monitorowania zagrożonych gatunków może być niezwykle pomocne, bo w krótkim czasie daje bardzo rzetelne informacje. Natomiast jedyne, czego tak naprawdę potrzeba, żeby te gatunki ochronić, to wola polityczna.

Stanisław Lem

O nauce i wierze

Światopogląd naukowy moim zdaniem jest to sprawa całkiem prosta i chodzi o odpowiedź na szereg pytań umieszczonych w spójnym modelu; pytań tego rodzaju: skąd się wzięli ludzie, co jest ich losem, jak jest urządzony świat i skąd się wziął?

Łukasz Lamża

Co zawdzięczamy sztucznej inteligencji?

Algorytmy kojarzymy często z mechanizmami, które podpowiadają zakup kolejnych produktów albo treści na Facebooku. Tak naprawdę jednak podejmują one za nas dziś miliony decyzji, małych i wielkich.

Karol Trammer

Transport: potrzeba atrakcyjnej oferty

Dla walki z globalnym ociepleniem istotne jest zaszczepienie w ludziach przekonania, że transport zbiorowy jest lepszy niż samochód. Aby ich przekonać, trzeba jednak przedstawić dobrą ofertę. Zamiast snuć odległe wizje, wolę stąpać po ziemi, wskazując problemy mi najbliższe, które stosunkowo łatwo można by rozwiązać.

Marcin Popkiewicz

Energetyka: kreatywna destrukcja

Z naukowego, technicznego i ekonomicznego punktu widzenia nasze możliwości są ogromne. Moglibyśmy osiągnąć cel neutralności klimatycznej, a przy tym podnieść jakość życia. Istnieje jednak ryzyko, że skończymy jak skansen, zyskując przydomek: Coalland („Węglandia)”, co wymawia się podobnie do Poland.

776 – spis treści

Marta Sapała

Czułość dla jedzenia

Jeszcze do niedawna wydawało się nam, że jednym z przywilejów współczesności jest to, iż wielu z nas nie musi myśleć o jedzeniu. Można je po prostu spokojnie zjadać. Nadchodzą jednak czasy, w których to się zmieni.

Krzysztof Kornas

Ludzka natura żywności. Etyczni mięsożercy

Z badań wynika, że większość ludzi rozumie konieczność ograniczenia konsumpcji mięsa ze względu na środowisko, zdrowie czy kwestie etyczne. Niestety, w codziennych sytuacjach to trzy inne sprawy decydują o wyborach żywieniowych: cena, smak i wygoda.

z Ewą Kopczyńską rozmawia Katarzyna Pawlicka

W kulinarno-kulturowym garnku kipi

Nie wyobrażam sobie, żeby owady w najbliższych latach zaburzyły sacrum kolacji wigilijnej czy śniadania wielkanocnego. Ale być może staną się rodzajem przekąski, może wejdą do menu weselnego, które jest mniej konserwatywne niż menu świąteczne?

z Zbigniewem M. Karaczunem rozmawia Anna Mateja

Zdążyć przed katastrofą

Przyzwyczailiśmy się traktować chleb żytni, pierogi ruskie i sznycle jako elementy budujące naszą tożsamość, niczym literatura albo wspólna przeszłość. Tymczasem, jeśli klimat wymusi zmianę upraw – pojawią się np. inne odmiany zbóż – znikną smaki potraw do tej pory uznawanych za tradycyjne.

Dominika Kozłowska

Kulinarna rewolucja

Kulinarna rewolucja jest nam potrzebna nie tylko z powodów ekologicznych i etycznych, lecz także zdrowotnych.

z Joanną Marią Mikołajewską rozmawia Anna Mateja

Tyle gwiazd, mało czasu

Badania nad układem podwójnym gwiazd przybliżają mnie do odpowiedzi na pytanie, skąd się to wszystko wzięło: traszki w moim ogrodzie, zielone dzięcioły, które przylatują na zimę, ogromne mrowisko, które owady zbudowały pod jedną z sosen w ciągu 12 lat, i nawet ten kot, który łasi mi się teraz do nóg.

Redakcja

Ankieta uczonych

Relacje nowożytnej nauki i religii były bardziej złożone, niż często sądzimy: niekiedy miały charakter konfliktu (proces Galileusza, opór części wierzących wobec teorii ewolucji), niekiedy zaś „przyjaznego rozdziału” obu dziedzin kultury (warto pamiętać, że wielu wybitnych naukowców było ludźmi wierzącymi, np. wybitni genetycy: kiedyś Grzegorz Mendel, a dzisiaj Francis Collins).

z ks. Michałem Hellerem rozmawia Michał Jędrzejek

Znamy tylko małą cząstkę wieczności

Nauka, która pozbawia świat tajemniczości, to nauka XIX-wieczna, gdy wydawało się, że wszystko da się wyjaśnić za pomocą korbek, śrubek, pasów transmisyjnych i kół zębatych. A tak nie jest. Współczesna nauka wprowadza człowieka w świat tajemnic.

z Joanną Tomaszkiewicz rozmawia Marzena Zdanowska

Minogi, chrobotki i borowce na placu budowy

Największą zmorą dla bioróżnorodności jest fragmentacja środowiska. Obecnie próbuje się naprawić jej skutki przez kosztowne inwestycje – budowę przejść dla zwierząt nad istniejącymi autostradami i wyburzanie przegród na rzekach. O naturze powinniśmy jednak myśleć wcześniej.

z Davem Goulsonem rozmawia Adam Pluszka

Oddać stery naturze

Gdyby przywrócić szczytowe drapieżniki na wyżynach i w dzikich częściach Wielkiej Brytanii, mogłyby pomóc w odtworzeniu rozległych lasów; to świetne rozwiązanie na rzecz spowolnienia zmian klimatycznych.

z Jackiem Klinkowskim rozmawia Anna Mateja

Nie można nie zajmować się wszystkim

Niemal każdy za młodu chce zmieniać świat na lepsze, ale ja akurat dość szybko zdałem sobie sprawę, że to marzenie utopistów. To jest jak z wyborami na urząd prezydenta w USA. Podczas kampanii kandydaci kreślą przeróżne wizje. Po zaprzysiężeniu okazuje się, że jedyne, co prezydent naprawdę może, to obsadzić posady w swojej administracji.

Anna Bartosik

Genowe rewolucje

Obecnie wiemy już bardzo dużo o organizacji informacji genetycznej w komórkach. Od wielu lat umiemy „czytać” ten zapis, a od niedawna sami go „piszemy”. Lecz zanim do tego doszło, minęło wiele lat żmudnych doświadczeń, sukcesów i porażek.

Marta Soniewicka

Transhumaniści kontra biokonserwatyści

W czym naturalna loteria genów miałaby być lepsza od ich technologicznej selekcji? Dlaczego ingerencje genetyczne mogą pogłębić problem społecznych nierówności? Czy można dziś bronić idei eugeniki? – mapa filozoficznego sporu o ulepszanie człowieka.

z Julianem Savulescu rozmawia Kacper Kowalczyk

Dobroczynna prokreacja

Dziś testy genetyczne pod kątem inteligencji przyszłego dziecka są nielegalne w Wielkiej Brytanii. Uważam, że to błąd. Jeśli już ktoś zdecydował się na zapłodnienie in vitro – wziął na siebie ryzyko i koszty z tym związane – to powinien wybrać najlepszy zarodek.

z Mateuszem Felczakiem rozmawia Ewa Drygalska, Anna Marjankowska

Studium gier

Często zarzuca się grom, że „znieczulają” na prawdziwie estetyczne bodźce i oferują jedynie wizualny rollercoaster, niewymagający już pracy interpretacji. Wystarczy spojrzeć na różnorodność współczesnego rynku gier, by zobaczyć, jak niewiele w takich zarzutach jest racji.

z ks. Jackiem Prusakiem rozmawia Dominika Kozłowska

Jak uniknąć codziennych nałogów

Nałogi behawioralne są tak powszechne, ponieważ rozwijają się w reakcji na codzienne, zwyczajne warunki egzystencji, które nieraz sami sobie fundujemy, nie potrafiąc zadbać o właściwą higienę życia.

z Katarzyną Radwańską rozmawia Karolina Głowacka

Uzależnienie to nie słabość charakteru

Są ludzie, którzy mimo że biorą dużo narkotyków, piją alkohol, potrafią to kontrolować. Natomiast są też osoby, które nie są w stanie przestać po pierwszym kontakcie z narkotykiem. Pułapka polega na tym, że nigdy nie wiemy, do której kategorii ludzi należymy.

Marzena Zdanowska

Niezawinione winy

To prawda, że człowiek sam sięga po substancje uzależniające, ale praktyka pokazuje, że nie do końca jest to kwestia jego wolnej woli.

Gabor Maté

Trauma, stres i biologia uzależnień

Statystyki przedstawiające typowe dzieciństwo ciężko uzależnionych narkomanów są powszechnie znane, ale wciąż niewystarczająco, by zmienić potoczne rozumienie uzależnienia w wymiarze medycznym, społecznym czy prawnym.

z Adamem Wareckim rozmawia Anna Mateja

Bezużyteczne rozkosze

Po co motylom różnobarwne skrzydła? Dla zmylenia przeciwnika, by ptak zaatakował skrzydła, a nie np. odwłok czy głowę? By upodobnić się do kwiatów i ukryć? Wydawać się może, że mamy do czynienia ze sterowaną ewolucją, tak nieprzypadkowe i przemyślane jest to, z czym obcuje się, badając motyle.

Diana Reiss

Antropomorfizm

Antropomorfizm traktować powinniśmy jako użyteczny model, prowadzący nas do zrozumienia i większego docenienia podobieństwa między innymi zwierzętami a nami.

Krzysztof Kornas

Algorytmy życia wewnętrznego

Ewolucyjne podobieństwa między ludźmi a innymi zwierzętami nie zachodzą wyłącznie „od szyi w dół”; uwzględniają także umysły, a w ich ramach – emocje.

z Aleksandrą Przegalińską rozmawia Anna Marjankowska, Ewa Drygalska

Jak filozofować o technologii?

Sztuczna inteligencja potrafi już nie tylko skomponować piosenkę, ale również zdać test Turinga. Celem jest jednak skonstruowanie maszyny, która byłaby w stanie przejąć funkcję organizowania życia. Czy potrafimy to sobie wyobrazić?

z Tomaszem Dietlem rozmawia Anna Mateja

Intuicja w świecie nano

Pracujemy nad urządzeniami, które by przypominały neurony ludzkiego mózgu. I choć jesteśmy na początku drogi, przypuszczam, że tu właśnie należy się spodziewać przełomu technologicznego.

Łukasz Kwiatek

Dawkinsa metamorfozy

W 1995 r. miliarder Charles Simonyi – informatyk, przez lata związany z Microsoftem – ufundował na uniwersytecie w Oxfordzie katedrę popularyzacji nauki (Simonyi Professorship for the Public Understanding of Science). Zaplanował ją specjalnie dla jednego człowieka – Richarda Dawkinsa.

z Janem K. Argasińskim rozmawia Anna Marjankowska, Ewa Drygalska

Software studies – co to takiego?

Software studies pozwala badać oprogramowanie jako świadectwo pewnego sposobu postrzegania świata, obserwować, jakie zmiany wprowadza w naszej codzienności, przyglądać się jego sposobom produkcji i dystrybucji, a również traktować sam kod jako tekst kultury, śledząc jego zmieniające się stylistyki i analizując wyrażane treści.

z Semirem Zekim rozmawia Łukasz Kwiatek, Mateusz Hohol

Piękno jest najważniejsze

Jako naukowca interesuje mnie, w jaki sposób ludzkie systemy mózgowe są zaangażowane w postrzeganie piękna. Jest to takie samo zagadnienie – które rozstrzygnąć należy empirycznie – jak pytania o to, w jaki sposób systemy mózgowe odpowiadają za percepcję koloru czy twarzy.

January Weiner

Ekologia: idea a ideologia

Korpus wiedzy naukowej to jedno, a indywidualne wypowiedzi „ekspertów” to zupełnie coś innego. Laikowi bardzo trudno odróżnić autorytet nauki (gwarantowany) od autorytetu profesora (bez gwarancji).

z Haliną Bortnowską rozmawia Anna Mateja

Jedna drobna zmiana…

Człowiek jest częścią świata przyrody, a nie tworem na specjalnych prawach, który może go urządzać po swojemu, nie zważając na konsekwencje.

z Dorotą Anną Pawlak rozmawia Anna Mateja

Zupa w tyglu

Praca nad materiałem o nieznanych właściwościach jest dla nas o wiele bardziej pasjonująca niż rozważanie, w jaki sposób odkrycie zostanie wykorzystane. W historii nauki mamy wiele przykładów na to, że każdy wynalazek może pomóc w ocaleniu życia albo w popełnieniu zbrodni.

ks. Grzegorz Strzelczyk, Jerzy Vetulani

Módl się i pracuj

Medytacja zwiększa możliwości kory mózgowej. Fakt, że samą aktywnością mentalną możemy coś fizycznie zmienić w naszym mózgu, to jeden z najlepszych dowodów na jedność ducha i materii.

z Romanem Dudą rozmawia Anna Mateja

Świat dobrze pomyślany

Matematyka potrafi być wdzięczna i daje dużo więcej, niż się w nią wkłada. Wynika to z tego, że jednym z jej nieusuwalnych atrybutów jest wolność – nic mnie nie krępuje w tworzeniu jej struktur, poza moim własnym umysłem.

z Joanną Chwiej rozmawia Anna Mateja

Do sedna rzeczy

Intryguje mnie rzeczywistość, którą mogę zmierzyć i sprawdzić. Rozważania intelektualne na temat tego, jak prawdopodobnie wygląda świat, niemożliwe do sprawdzenia przez następne kilkadziesiąt lat, nie mają dla mnie takiego uroku.

Mateusz Hohol, Łukasz Kwiatek

Kulturowa natura moralności

Można wskazywać na różne biologiczne i kulturowe komponenty ludzkiej moralności, ale ostatecznie nie da się ich od siebie odseparować. Biologia wyposaża nas w społeczne i poznawcze mechanizmy, które dzięki kulturze integrujemy, a ich produkty przyswajamy i narzucamy innym.