fbpx
231

Filozofia

Rok
  • 2024
  • 2023
  • 2022
  • 2021
  • 2020
  • 2019
  • 2018
  • 2017
  • 2016
  • 2015
  • 2014
  • 2013
  • 2012
  • 2011
  • 2010
  • 2009
  • 2008
  • 2007
  • 2006
  • 2005
  • 1983
  • 1978
  • 1971
  • 1946
Karol Kleczka

Mark Fisher po drugiej stronie lustra

Fisher pasjonował się opowiadaniami fantastycznymi Lovecrafta i dziwacznymi filmami Lyncha, bo wiedział, że są trampoliną do innych światów, które odsłaniają aporie naszego, i uczą wolności.
Byung-Chul Han

Byung-Chul Han: rytuały stabilizują życie

Rytualne powtarzanie odkrywa intensywność w tym, co nie dostarcza bodźców, co niepozorne i mdłe. Kto zaś oczekuje ciągle czegoś nowego, ekscytującego, przeocza to, co już jest.
Paweł Ngei

Solarpunk. Przypominając sobie nadzieję

Zamiast mięśniaka ze spluwą w skąpanym deszczem mieście – opowieść o społeczności zmagającej się z katastrofą klimatyczną, budującej panele słoneczne i turbiny wiatrowe. Ruch zwany solarpunkiem proponuje dziś nowe wizje przyszłości.
Janusz Poniewierski

Myśliciel z wnętrza poetyckich metafor

Często sięgał do poezji Rilkego, Hölderlina i – przede wszystkim – Norwida. Z czasem specyficzny norwidowski styl stał się znakiem rozpoznawczym jego twórczości filozoficznej.
Krzysztof Nędzyński

Małe jest solidne

Leszek Kołakowski pisał, że jest konserwatywno-liberalnym socjalistą. Taleb tworzy dziś katechizm dla socjalistyczno-republikańskich libertarian.
Nassim Nicholas Taleb

Za co zapłaciłbyś własną skórą?

Proponuję prostą zasadę: ważne decyzje muszą być podejmowane przez ludzi, którzy płacą za ich konsekwencje. Inaczej światu grozi całkowita zapaść.
z Nicholasem Nassimem Talebem rozmawia Catherine Portevin

Tylko niepewność jest pewna

„Instytucje, które nazywam kruchymi, działają dobrze w stabilnych czasach, jednak nie radzą sobie podczas kryzysów. Te antykruche ulepszają się na drodze trudnych doświadczeń. Wolę być głupi i antykruchy niż inteligentny i kruchy” - mówi Nicholas Nassim Taleb.
Marek Maraszek

Filozof przypadku

Jego książki zostały przetłumaczone na ponad 30 języków. Koncepcja „czarnego łabędzia” na stałe zagościła w słowniku filozofów i ekonomistów, a nazwisko autora jest odmieniane przez wszystkie przypadki, gdy dochodzi do kryzysu finansowego, wybuchu wojny czy globalnej pandemii. Kim jest Nassim Nicholas Taleb i co ma nam do powiedzenia o niepewności?
Agata Sikora

Męska gra?

Historia europejskiej filozofii to zazwyczaj opowieść o ideach, wizjach, nadziejach i strachach mężczyzn
Michał Jędrzejek

Umysł świecki

Opowieści o sekularyzacji mają często wyraźne ideologiczne ostrze. Zwolennicy scjentyzmu wierzą, że religia zniknie pod naporem nauki. Konserwatyści utrzymują, że odejście od wiary to przejaw pychy i powierzchowności współczesnych ludzi. Z prawdą mijają się jedni i drudzy.
z Davidem Millerem rozmawia Kacper Kowalczyk

Czy granice mają moralne znaczenie?

Ważne są zarówno prawa migrantów, jak i kontrola granic. Nie mamy do czynienia ze stanem natury ani z bezlitosną walką o ochronę przywilejów mieszkańców Zachodu, ale z systemem, który da się moralnie uzasadnić obu stronom – i obywatelom danego kraju, i nowym przybyszom.
Mateusz Burzyk

Trzymać się życia

Derrida dystansuje się do koncepcji filozofii, której opanowanie ma oswajać z przemijaniem. Nie po drodze mu też z uwalniającą od strachu przed śmiercią religijną obietnicą życia wiecznego.
Wojciech Sawala

Intelektualna uczciwość

„Znak” to po prostu dobre pismo dla humanisty. I to właściwie dla każdego, niezależnie od specjalizacji czy światopoglądu.
z Ireneuszem Kanią rozmawia Anna Goc

Dobrze żyć w cieniu

Zawsze trzymałem się zasady, by nie podejmować się rzeczy zbędnych. Podążałem za moim głównym życiowym wektorem, czyli silnym napędem poznawczym. To on pchał mnie do nauki języków. Uczyłem się ich dla siebie. Dopiero potem ktoś zauważył moją pasję i zaprosił do publikacji przekładów.
ks. Michał Heller

Racjonalność i zdziwienie

Nauka się rozwija, coraz mniej jest w naszych teoriach dziur, a rozumowanie badaczy z poprzednich wieków wydaje się nam dziś naiwne. Czy to oznacza, że nie ma już miejsca na podziw dla „cudów przyrody”?
Hannah Arendt

My, uchodźcy

Żyjemy w świecie, w którym istoty ludzkie jako takie od pewnego czasu prze­stały się liczyć. Nie liczą się, odkąd społeczeństwo odkryło dyskry­minację jako potężną broń społeczną, pozwalającą zabijać ludzi bez przelewu krwi.
Eliza Kącka

Alchemia codzienności

Nie tak znowu wielu poetów mogłoby się ścigać z autorką Szczelin istnienia na enumeracje jedynych i szczególnych cech owocu. By je wypisać, trzeba było wpierw go dotknąć. By je wymienić, trzeba było się zachwycić.
z Nicholasem Carrem rozmawia Krzysztof Kornas

Technologie, którymi myślimy

Przyzwyczailiśmy się do ciągłego strumienia informacji, a nasza uwaga podąża dziś głównie za nowościami. W ten sposób tracimy jednak to, co stanowi o głębokim myśleniu – możliwość podjęcia świadomej decyzji, o czym w ogóle chcemy myśleć.
Michał R. Wiśniewski

Trochę wolnego od wszystkiego

W naszym przeładowanym elektronicznymi mediami i gadżetami świecie często mówi się o potrzebie cyfrowej ascezy. Warto jednak zadać sobie pytanie: od czego naprawdę potrzebujemy odpocząć i kogo faktycznie stać na taki luksus?
Marek Maraszek

Umoralniona polityka

Zbiór esejów Gadacza to starcie dwóch różnych pomysłów na książkę. Pierwszy z nich kryje się w podtytule zapowiadającym rozważania o wadach i zaletach moralnych. Czytelnik otrzymuje więc poszerzone i pogłębione eseje na temat cnót, które wcześniej mógł śledzić w czasopiśmie „Charaktery”.
Jacek Moskwa

Nasz przyjaciel Alf

17 stycznia zmarł w Rzymie Alfred Gawroński, zwany powszechnie Alfem. Filozof, miłośnik antyku, łącznik między Włochami a Polską. Widywaliśmy się w pewnej pizzerii nad Wisłą, gdzie tłumaczył mi zawiłości logiki. W miarę upływu miesięcy i lat coraz wyraźniej zauważałem, że pamięć dopisująca mu niegdyś świetnie zaczyna go opuszczać, chwilami prawie zupełnie.
George Lakoff

Zrozumieć Trumpa

O Trumpie wiele już napisano i powiedziano. Szanuję spostrzeżenia dokonane przez inteligentnych i elokwentnych komentatorów. Jednakże jako doświadczony badacz w zakresie kognitywistyki i lingwistyki chciałbym wnieść perspektywę tych nauk do zrozumienia fenomenu Trumpa.
Henryk Woźniakowski

Marcin Król, człowiek wolny

Demokracja nie może być „zimna”. Musi zawierać jakąś treść, jakąś wizję dobrego życia, nie może ograniczać się do „letniej wody w kranie” – temu przekonaniu Marcin pozostawał wierny przez całe życie.
z Władysławem Stróżewskim rozmawia Michał Jędrzejek

Światłocień

W rozpatrywaniu samego siebie trzeba zachować ostrożność, aby uniknąć tak megalomanii, jak i nadmiernego autokrytycyzmu. Zawsze jest jakiś światłocień.
Michał Łuczewski

Roger Scruton. Wykradając błogosławieństwo

Zanim otrzymał tytuł szlachecki z rąk księcia Karola, zanim Václav Havel, Andrzej Duda i Viktor Orbán nagrodzili go najwyższymi odznaczeniami swoich państw, zanim w Wielkiej Brytanii stał się dziedzicem na Scrutopii (squire of Scrutopia), Basia mówiła na niego czule Squirrel, Wiewiórka.
Judith Friedlander

Ágnes Heller. Dobrzy ludzie istnieją

Ágnes Heller była nie tylko wybitną i przystępną filozofką, ale także dobrym człowiekiem – „bycie dobrym” to był zresztą przedmiot jej filozoficznych badań. Nie żeby ona kiedykolwiek włączyła siebie do grona osób, które opisywałaby tym sformułowaniem. Ale ja – owszem – tak o niej myślę
Michał Jędrzejek

Hans Blumenberg, niewidzialny filozof

Sto lat temu urodził się Hans Blumenberg – jeden z najciekawszych myślicieli powojennych Niemiec. Jego twórczość jest wciąż mniej znana niż prace Heideggera czy Habermasa, ale zarówno na świecie, jak w i Polsce spotyka się z rosnącym zainteresowaniem.
Michał Jędrzejek

Na ścieżkach duchowości

Od 150 lat mamy koniunkturę na pojęcie „duchowość”. Sekularyzacji towarzyszy bowiem proces indywidualizacji religijnych poszukiwań.
z Marcinem Fabjańskim rozmawia Michał Jędrzejek, Marek Maraszek

Filozofia jako bunt i terapia

Dla wielu filozofów Zachodu życie było medytacją. Nie siadali co prawda w pozycji lotosu, ale potrafili tak na siebie wpływać, że dostrzegali świat na nowo w całej jego zmienności.
z Richardem Kearneyem rozmawia Michał Jędrzejek, Mateusz Burzyk

Droga do siebie wiedzie przez innego

Twierdzę, że można wierzyć w boskość, ale jednocześnie wątpić i stawiać pytania. Można być też niewierzącym, ale chcieć wierzyć albo przynajmniej zrozumieć i podjąć dialog z tymi, którzy wierzą. Można nawet być jednym rano, a drugim wieczorem – w ciągu jednego dnia.
Łukasz Moll

Życie po koronawirusie

Epidemie, podobnie jak wojny, rewolucje czy katastrofy naturalne, to momenty politycznego przesilenia. Nic dziwnego, że krytyczni myśliciele pracują obecnie nad demaskacją nadużyć władzy i próbują opisać kształt wyłaniającego się świata. W jakim kierunku zmierzają ich diagnozy?
Catherine Malabou

Kwarantanna w kwarantannie i z dala od niej. Rousseau, Robinson Crusoe i „ja”

Podziwiam tych, którzy potrafią analizować obecny kryzys wywołany przez pandemię COVID-19 w odniesieniu do globalnej polityki, kapitalizmu, stanu wyjątkowego, kryzysu ekologicznego, strategicznych relacji między Chinami, Stanami Zjednoczonymi a Rosją itd. Osobiście na tę chwilę ja sama staram się być „jednostką”.
Roberto Esposito

Vitam instituere

Pozostanie przy życiu to pierwsze zadanie, któremu ten przeklęty wirus rzuca wyzwanie śmiertelne. Jednak stawiając mu czoła, nie możemy zrezygnować także z dalszego życia we wspólnocie: z innymi, dla innych, poprzez innych.
Miłosz Puczydłowski

Tomáš Halík na ścieżkach wolności

Przyparty do muru, czując konieczność odpowiedzenia na surowe w swej prostocie pytanie: „kim jest Tomáš Halík?”, stwierdzam bez wahania: myślicielem wolności.
Tomáš Halík

Ksiądz podziemnego Kościoła

Wspólnota kapłańska, do której należałem, działała ostrożnie, skrycie, bardzo konspiracyjnie. Nawet mojej matce, z którą mieszkałem aż do jej śmierci w roku 1986, nie mogłem powiedzieć, że jestem księdzem.
Mikołaj Starzyński

Przeciw złudzeniom. Antynatalizm i jego argumenty

Czy posiadanie dzieci jest moralnie wskazane, neutralne czy naganne? Są ludzie, którzy udzielają stanowczej i radykalnej odpowiedzi: płodzenie potomstwa jest niedopuszczalne i wszyscy – niezależnie od kontekstu – powinniśmy z niego zrezygnować. Takie poglądy określa się mianem antynatalizmu.
Joshua Rothman

Nie urodzić się wcale

Antynatalistyczny filozof David Benatar przekonuje, że byłoby lepiej, gdyby już nikt nigdy nie miał dzieci.
z Charlesem Taylorem rozmawia Michał Jędrzejek, Mateusz Burzyk

Filozof w czasach sekularyzacji

„Epoka świecka” oznacza dla mnie przejście od życia religijnego mającego swój środek ciężkości w wielkich narodowych Kościołach do świata olbrzymiej różnorodności duchowych i religijnych poszukiwań.
z Yuvalem Noahem Hararim rozmawia Steve Paulson

Zmartwieni o ludzkie dusze

Po raz pierwszy w historii nie mamy pojęcia, jak wyglądać będzie świat za 30 lat. Stoimy u progu rewolucji, która zmieni ludzkość na jej wieczną korzyść lub zatratę.
Yuval Noah Harari

Mit wolności

Powątpiewanie w wolną wolę to nic nowego. Toczyliśmy tę dyskusję już tysiąc razy. Nigdy wcześniej nie mieliśmy jednak technologii. A ona zmienia wszystko. Kwestie podnoszone w przeszłości przez filozofów dziś stają się praktycznymi problemami inżynierii i polityki. Filozofowie byli cierpliwi, ale inżynierowie, a już na pewno politycy, tacy nie są.
Mateusz Burzyk

Kim Pan jest, profesorze Harari?

Yuval Noah Harari w jednych kręgach uchodzi za poważnego intelektualistę, w innych za guru, który z podejrzaną łatwością objaśnia cały świat. Czy jeden człowiek może opanować tak wiele różnych dziedzin wiedzy i pisać na ich temat rzetelne książki?
Władysław Tatarkiewicz

Filozofia Newmana

Wiek XIX z punktu widzenia filozofii katolickiej jest przede wszystkim wiekiem neotomizmu. Jednak poza nim, a i przed nim byli też wybitni filozofowie katoliccy. Ale i filozofia ich miała inny charakter niż tomizm: kładła nacisk na czynniki indywidualne, jak on na uniwersalne i była równie rozproszona i różnorodna, jak on jednolity. Do niej należał kardynał John Henry Newman. Jego dzieło filozoficzne - "Grammar of Assent", "Gramatyka przeświadczenia" - z r. 1870 poprzedziło początki neotomizmu
Hans Blumenberg

Dwuznaczność nieba

Co wiedzielibyśmy o Ziemi, gdyby otaczała ją nieprzejrzysta, nigdy nierozwiewająca się zasłona chmur? Jakby to było – nie móc widzieć gwiazd?
Kazimierz Bem, Jarosław Makowski

Zwykły prorok

W Ameryce nie ma sporu – od kwestii rasowych poczynając, poprzez wojnę w Afganistanie czy Iraku, a na ocenie ruchu Occupy Wall Street kończąc – w którym Cornel West nie brałby udziału. Użycza swojego kaznodziejskiego głosu tym, których zazwyczaj się nie słucha.
Cornel West

Być człowiekiem, być nowoczesnym, być Amerykaninem

Pozostaję chrześcijaninem przede wszystkim dlatego, że konkretny przykład miłości i współczucia Jezusa przedstawiony w Ewangelii tworzy najbardziej absurdalny i pociągający sposób bycia w naszym tragikomicznym świecie.
Dobrosław Kot

Historia pewnego rozczarowania. Spór Tischnera z tomistami

Wychowywałem się w cieniu dyskusji Józefa Tischnera z tomistami. Studiując filozofię w Krakowie, w latach 90. patrzyłem z zazdrością i podziwem na nieodległe czasy, kiedy filozofom chciało się debatować, wymieniać argumenty.
Redakcja

Tischner i tomizm

Esej Józefa Tischnera z 1970 r. pt. Schyłek chrześcijaństwa tomistycznego rozpoczął trwającą wiele lat filozoficzną debatę.
Leszek Kołakowski

Sens tradycji

Ogólna moja teza jest prosta. Są dwie okoliczności, o których pamiętać nam trzeba jednocześnie. Po pierwsze, gdyby nowe pokolenia nie buntowały się nieustannie przeciw odziedziczonej tradycji, żylibyśmy nadal w jaskiniach; po wtóre, jeśli bunt przeciw odziedziczonej tradycji stanie się kiedykolwiek uniwersalny, znajdziemy się w jaskiniach z powrotem.
z Zbigniewem Mentzlem rozmawia Michał Jędrzejek

Nic nie ginie, wszystko jest niezniszczalne

Wszystko, co Kołakowski przeżył w czasie wojny, skłaniało go, żeby szukać w Piśmie Świętym argumentów przeciwko mądrości i sprawiedliwości Boga. Skoro Bóg nas sądzi i rozlicza, to my możemy sądzić i rozliczać Boga. Z czasem Kołakowski zaczął jednak pojmować, że o Bogu – tak jak o śmierci – wiemy znacznie mniej, niż nam się wydaje.
Zbigniew Mentzel

Bóg, łacina, liczby urojone

Przyzwyczajony do wojennej normalnej nienormalności Leszek Kołakowski czyta Horacego, Wergiliusza, Cycerona, studiuje Stary i Nowy Testament. Własnymi wierszami pisanymi po łacinie, po polsku i po francusku wypełnia grube zeszyty, które – jak po latach powie z wyraźną ulgą – spłonęły w powstaniu warszawskim.