fbpx

Kultura

265

Świat

Społeczeństwo

Rok
  • 2024
  • 2023
  • 2022
  • 2021
  • 2020
  • 2019
  • 2018
  • 2017
  • 2016
  • 2015
  • 2014
  • 2013
  • 2012
  • 2011
  • 2010
  • 2009
  • 2008
  • 2007
  • 2006
  • 2005
  • 1983
  • 1978
  • 1971
  • 1946
Sylwia Czubkowska

Nowa mapa świata pisana przez AI

Nie wierzcie politykom i analitykom, którzy bez mrugnięcia okiem mówią, że wiedzą, jak sztuczna inteligencja zmienia globalny układ sił. Wiedzą tyle, ile ChatGPT odpowiadający na nasze pytania. Czasem mówią trafnie, czasem leją wodę, a nierzadko halucynują i kłamią.
z Moniką Bobako rozmawia Jędrzej Dudkiewicz

Izrael bronił się przed antysemityzmem, ale wpadł w pułapkę kolonializmu

Państwo Izrael powstało, aby chronić Żydów przed europejskim antysemityzmem. Zostało ono jednak zarazem zbudowane jako kolonialne „zachodnie państwo na Wschodzie”. Jeśli nie znajdziemy formuły na pogodzenie tych dwóch opowieści, to samo mówienie o Izraelu i Palestyńczykach będzie nastręczało ogromnych trudności.
Małgorzata Nocuń

Małgorzata Nocuń: czy Donbas był prorosyjski?

Książka Ołeksandra Mycheda „Zmieszam z węglem twoją krew” jest wielkim socjologicznym studium najbardziej tajemniczego regionu Ukrainy. To lektura obowiązkowa dla chcących lepiej zrozumieć tragiczną wojnę toczącą się tuż za naszą granicą.
Anna Mateja

Planeta to abstrakcja

Zabieranie rzeczy spod śmietnika jest dla wielu ludzi czynnością wstydliwą. Obawiają się chorób, pluskiew, brudu, a przede wszystkim cudzych myśli
Aleksandra Woźniak-Marchewka

Spóźnione tajwańskie #MeToo

Tajwan uchodzi za najbardziej otwarty i tolerancyjny kraj Azji Południowo-Wschodniej. Zalegalizował małżeństwa jednopłciowe, a na jego czele od siedmiu lat stoi kobieta – prezydentka Tsai Ing-wen. Jednocześnie dopiero w zeszłym roku uchylono prawo kryminalizujące zdrady małżeńskie. Ruch #MeToo, który w 2017 r. przetoczył się przez Chiny, Koreę i Japonię, ominął wyspę. Aż do tego roku.
Małgorzata Nocuń

W krainie Arcach i Chankendi 

Ormianie uważają Górski Karabach za swoją świętą ziemię. Azerowie twierdzą, że żyli w Karabachu od stuleci i to ich ojczyzna. I na tym polega przekleństwo tych ziem.
Jędrzej Czerep

Made in Africa

Przejście od postrzegania Afryki jako niesamodzielnej i problematycznej do partnera, który będzie współdecydować o świecie, to wyboisty, ale i fascynujący proces. Wymaga pracy i przełamywania stereotypów po obydwu stronach – globalnej, jak i w samej Afryce. Choć to dopiero początek drogi, kierunek jest wyraźny.
Mariusz Zawadzki

Izrael na krawędzi

Od 75 lat Izrael istniał jako twór tymczasowy i nieokreślony: bez granic, bez konstytucji, bez sprecyzowanych planów na przyszłość. I świetnie sobie radził. Aż nagle formuła przestała się sprawdzać. Dlaczego?
Klaudia Khan

Gdy woda nie spada z nieba

Wojny o wodę, jej wykupywanie przez bogatych i utrzymywanie władzy dzięki kontroli nad jej dystrybucją brzmiały do niedawna jak scenariusz filmów science-fiction. Przykład Pakistanu zamieszkiwanego przez ponad 200 mln mieszkańców, udowadnia, że tylko krok dzieli nas od momentu, gdy stanie się on faktem.
Adam Michalski

Koniec Turcji Erdoğana?

Recep Tayyip Erdoğan, piastując w ciągu 20 lat najwyższe funkcje państwowe, przetrwał wielokrotne masowe protesty i próbę zbrojnego puczu. Czy odsunie go od władzy wytrawny polityk pochodzący z ubogiej Anatolii?
Adrian Brona

Przewodniczący wszystkiego

Po trzech latach polityki „zero COVID” Chiny wracają do normalności. Xi Jinping ma dziś więcej władzy niż kiedykolwiek i stał się najpotężniejszym przywódcą od czasów Mao Zedonga. Jak wykorzysta swoją siłę?
Karolina Rakowiecka-Asgari

Solidarność odmieni Iran

W patriarchalnej rodzinie, jaką przypomina Islamska Republika Iranu, nic nie jest tak groźne dla autorytetu jak dogadanie się podległych. Irańczycy od dawna nie byli tego tak bliscy.
Katarzyna Chawryło

Rosjanie: naród sterowany

Mniej więcej tyle samo Rosjan opowiada się za kontynuowaniem działań zbrojnych co za przystąpieniem do rozmów pokojowych, gdyby Kreml podjął taką decyzję. Wyniki te świadczą o dużej elastyczności rosyjskiej opinii publicznej, łatwo przyjmującej narrację władzy.
Katarzyna Łoza

Ukraina walcząca

Ukraińcy mają świadomość, że po zakończeniu wojny – a mówiąc to, używają zwrotu „po zwycięstwie”, nie „po wojnie” – przyjdzie stoczyć jeszcze jedną walkę. O Ukrainę uczciwą, wolną od korupcji, bezpieczną, taką, o jakiej teraz marzą.
Martyna Wasiuta

Poszukiwanie prezydenta wszystkich Czechów

Rok 2023 Czesi inaugurują wyborem nowego prezydenta. Debata polityczna toczy się z kryzysem energetycznym, inflacją i wojną w tle. Na kogo postawią nasi sąsiedzi: na doświadczonego generała, pierwszą w historii kobietę, a może na byłego premiera oskarżanego o defraudację unijnej dotacji?
Radosław Powęska

Mesjasz i diabeł

Zamiast święta demokracji Brazylia w czasie wyborów prezydenckich przeżyła karnawał nienawiści. Z Bogiem i moralnością na ustach.
Sara Nowacka

Mundial po nowoarabsku

Trudno nie zadawać sobie pytania: czy mundial ma szansę zwalczyć negatywny obraz Kataru, czy też, przeciwnie, uwypukli kontrowersje wokół księstwa?
Łukasz Fyderek

Awatary geopolityki

Geopolityka uprawiana na YouTube sprawia wrażenie szumu złożonego z kakofonii bon motów, kontradykcji, neologizmów i romantycznych metafor.
Jan Jęcz

Życie codzienne z algorytmami

Algorytmy to po prostu zestaw instrukcji krok po kroku, które należy wykonać w sposób dość mechaniczny, aby osiągnąć pożądany rezultat. Towarzyszą nam od zarania ludzkości – ale dziś oplatają całe nasze życie. Czy powinniśmy się tego bać?
Franciszek Czech

Saga rodu Marcosów

Nowym prezydentem Filipin został Ferdinand Marcos jr., syn obalonego w 1986 r. dyktatora. Dzieje tej rodziny to historia politycznych zabójstw, olbrzymich ambicji i jeszcze większych pieniędzy – oraz opowieść o powojennych losach kraju.
Anna Wylegała

Wszystkie nasze wojny

Rosjanie mówią o ukraińskich nazistach i wielowiekowym ruskim mirze. Ukraińcy odpowiadają, że toczą w obronie swojego kraju „ukraińską wojnę ojczyźnianą”. Kto wygrywa w wojnie o historię?
Kamil Fejfer

Załamanie trendów

Apostołowie nowego optymizmu głoszą, że świat jest coraz lepszy, a historia pokazuje, że dawni prorocy apokalipsy zazwyczaj się mylili. Problem w tym, że wystarczy, aby mieli rację tylko raz.
Redakcja

Andruchowycz: Moskwa to dziś światowe centrum zła

„Marzyliśmy, żeby wojna skończyła się w kilka tygodni czy miesięcy. Teraz może nawet musimy już myśleć o latach” – uważa Jurij Andruchowycz.
Ołena Szeremet / Олена Шеремет

Те, чого я не можу пояснити

«Як ви пояснюєте сину цю війну», – питають у мене польські журналісти. А як я можу пояснити восьмирічній дитині, що хтось хоче нас знищити? До чого в його досвіді я могла б апелювати?
Ołena Szeremet / Олена Шеремет

Czego nie umiem wytłumaczyć

„Jak pani tłumaczy synowi tę wojnę?” – pytają mnie polscy dziennikarze. Jak mogłabym wytłumaczyć ośmiolatkowi, dlaczego ktoś chce nas zniszczyć? Do czego w jego doświadczeniu miałabym się odnieść, żeby mógł to zrozumieć?
Wołodymyr Rafiejenko / Володимир Рафєєнко

Rocznica naszego ślubu

O piątej rano Rosja wystrzeliła pociski samosterujące i balistyczne na Kijów, Charków, Odessę i Dniepr. Wpatrywałem się w wiecznie przestraszone oczy mojej żony i wiedziałem, co będzie dalej: dwie torby rzeczy, ewakuacja, bezdomność i palący wstyd, że twoim językiem ojczystym jest rosyjski.
Petro Jacenko / Петро Яценко

Wojna o miłość

My, Ukraińcy, lubimy dobrobyt i spokój, ale jesteśmy skazani na życie w cieniu góry lodowej. W każdej chwili ta bezduszna bryła może się poruszyć i rozgnieść wszystko, w co wierzymy.
z Adamem Danielem Rotfeldem rozmawia Łukasz Pawłowski

Rosji grozi los ZSRR

Jeśli w najbliższym czasie dokona się w Rosji zmiana, to nie w drodze buntu mas, lecz buntu elit. To będzie możliwe dopiero wtedy, gdy Rosja znajdzie się w obliczu katastrofy. Decyzja o inwazji na Ukrainę uczyniła taką katastrofę bardzo realną.
Serhij Płochij

Odwołany koniec historii

Ukraina zaczęła się bronić w sposób, którego niewielu jej zwolenników na Zachodzie się spodziewało. Powstrzymała plany Putina względem blitzkriegu, ale uczyniła to za ogromną cenę, którą ponoszą zarówno ona, jak i cały świat. Obecnie każdy może zgadywać, jak i kiedy zakończy się ten etap wojny, ale nie ma wątpliwości, że pewna epoka w historii Europy, dobiegła właśnie końca.
z Jarosławem Hrycakiem rozmawia Sonia Knapczyk

Ukraińska odrębność

Putin myśli, że jesteśmy podobni do Rosjan, etnicznie i językowo. Wierzy, że nie walczy z Ukrainą, ale z Zachodem na ukraińskim terytorium. Dla niego Ukraina nie istniała, nie istnieje i nie będzie istnieć. Nie dostrzega naszej wielowiekowej odrębności.
z Jurijem Andruchowyczem rozmawia Mateusz Burzyk

Czarne kłęby dymu

Postrzegam tę wojnę jako ostatnią próbę Moskwy, by uratować imperium i pozostać mocarstwem. Marzy im się przecież nie tyle regionalne przewodnictwo, ile panowanie nad prawie połową świata. Dlatego uważam, że jeśli Ukraina przegra, ta agresja nie skończy się tylko na nas.
Anne Applebaum

Dlaczego Putin rozpętał wojnę w Ukrainie?

Prezydent Rosji zaatakował Ukrainę, ponieważ pragnie upadku demokracji – nie tylko w tym jednym państwie.
Rebecca Solnit

Wojna w Ukrainie zmienia przyszłość świata

Cholernie wierzę, że Ukraina wygra. I robię, co w mojej mocy, aby ujrzeć zwycięstwo sprawiedliwości dla Ziemi, życia i klimatu.
Olga Gitkiewicz, Filip Springer

Tutaj nie powinno być żadnych słów

Czy wiesz, jak zrobić koktajl Mołotowa, Filipie? Mój syn, dwunastolatek, wie.
Karol Derwich

Najbiedniejszy kraj zachodniej półkuli

Życie na Haiti toczy się od wstrząsu do wstrząsu: naturalnego jak trzęsienie ziemi z 2010 r., gdy dach nad głową straciło ok. milion ludzi, lub politycznego, jak zabójstwo prezydenta z roku 2021. Poza momentami kryzysów sprawy tego kraju nie przebijają się do świadomości międzynarodowej opinii publicznej.
z Konradem Pędziwiatrem rozmawia Małgorzata Nocuń

Co czeka migrantów z Ukrainy? Wielokulturowa przyszłość Polski

Imigracja do Polski będzie narastać. Liban i Turcja, w których tymczasowy dom znalazło ponad 5 mln uchodźców, zmagają się z problemami gospodarczymi. Ludzie tam żyjący pragną wyrwać się do lepszego świata. Jeśli nie stworzymy mechanizmów, żeby część z nich do nas zaprosić, to podróż przez las lub morze będzie dla nich jedyną opcją.
z Davidem Millerem rozmawia Kacper Kowalczyk

Czy granice mają moralne znaczenie?

Ważne są zarówno prawa migrantów, jak i kontrola granic. Nie mamy do czynienia ze stanem natury ani z bezlitosną walką o ochronę przywilejów mieszkańców Zachodu, ale z systemem, który da się moralnie uzasadnić obu stronom – i obywatelom danego kraju, i nowym przybyszom.
Iza Klementowska

Cztery drogi do Polski

– Mówicie: „biedni uchodźcy”, „biedni ludzie”, jakby was to nie dotyczyło – mówi Leyla, Czeczenka, która mieszka w Polsce już prawie 20 lat. – A najważniejsze jest, żeby zrozumieć, że każdy może być na miejscu osób, które koczują teraz na granicy. Historia się powtarza, a my nic się od niej nie uczymy.
z Pietro Bartolo rozmawia Ewelina Kaczmarczyk

W DNA Europy jest różnorodność

W moim życiu wstydziłem się wielokrotnie. Wstydziłem się na Lampedusie za każdym razem, kiedy tonął statek. Wstydziłem się też podczas wizyty na polsko-białoruskim pograniczu. Mam nadzieję, że poczują wstyd również ci, którzy odpowiadają za aktualne traktowanie migrantów.
Michał Matlak

Trzy opowieści o Francji i Éricu Zemmourze

W kwietniu odbędą się wybory prezydenckie we Francji. Emmanuel Macron będzie starać się o reelekcję. Czy uda mu się przełamać niepowodzenia dwóch swoich poprzedników: Sarkozy’ego i Hollande’a, przywracając tradycję długich prezydentur Mitterranda i Chiraca? Największych rywali ma na prawicy, najbardziej nieprzewidywalny z nich to Éric Zemmour.
Oksana Zabużko

Polskie marzenie, polskie rozczarowanie

Można zdiagnozować kurczenie się terytorium wolności na podstawie kurczenia się „terytorium książki”. Tam gdzie literatura jest marginalizowana, biblioteki zamykane, programy przestawiane na „nieprzeciążanie” dzieci nadmiarem lektur – tam mój wewnętrzny czujnik zaczyna piszczeć jak dozymetr w strefie czarnobylskiej: ostrożnie, ludzie, tu się szykuje jakaś pułapka.
Agnieszka Burton

Bóg w krainie Oz

Co trzeci mieszkaniec Australii nie wyznaje żadnej religii. Australijczycy albo są twardo stąpającymi po ziemi pragmatykami, albo poszukują duchowości w przyrodzie, jodze bądź New Age’u.
Redakcja

Praworządność filarem europejskiej demokracji. Apel Inicjatywy Chrześcijan dla Europy

„Jako chrześcijanie zaangażowani na rzecz Europy zrobimy wszystko, co w naszej mocy, aby pomóc w budowaniu takiego niepartyjnego konsensusu zarówno w naszych krajach jak i pomiędzy nimi” - piszą autorzy apelu „Praworządność filarem europejskiej demokracji”.
Hannah Arendt

My, uchodźcy

Żyjemy w świecie, w którym istoty ludzkie jako takie od pewnego czasu prze­stały się liczyć. Nie liczą się, odkąd społeczeństwo odkryło dyskry­minację jako potężną broń społeczną, pozwalającą zabijać ludzi bez przelewu krwi.
Małgorzata Nocuń

Mater Dolorosa Poradziecji

Gdyby tworzono definicję pojęcia „matka cierpiąca z kraju poradzieckiego”, brzmiałaby: kobieta, której syna zabito podczas wojny albo operacji specjalnej. Zginął, ponieważ był niewygodny dla władz. Pogrążona w żałobie matka szuka prawdy o śmierci swojego dziecka, często i jego ciała. Chce tę śmierć pomścić, a czasem tylko urządzić pogrzeb i pomodlić się na grobie.
Ula Idzikowska

Nowy grecki dom. I jego brak

Większość uchodźców żyje z dala od Greków, pośrodku niczego. W obozach próbują stworzyć nowy dom. Który domem przecież nie jest.
Katarzyna Rodacka

Czy nas słychać? Głosy z Afganistanu

„Naprawdę nikt nie łapie się startującego właśnie samolotu dla żartu. To są ludzie pełni desperacji. Wolą zginąć, niż żyć w kraju rządzonym przez talibów”.
Agnieszka Piskozub-Piwosz

Przywilej zaskoczenia

Kiedy opinia publiczna usłyszała o odnalezieniu w ciągu kilku tygodni ponad tysiąca nieoznakowanych grobów na terenie czterech dawnych szkół rezydencjalnych w Kanadzie, wielu przeżyło szok. Ale nie wszyscy. Rdzenni mieszkańcy Kanady wiedzieli i mówili o tym od dawna.
z Barbarą Imiołczyk i Tadeuszem Jackiem Zielińskim rozmawia Dominika Klimek

Cmentarz to dalszy ciąg życia

Polska na skutek II wojny światowej straciła różnorodność, która charakteryzowała nasz kraj przez stulecia. Ale trzeba pamiętać, że miliony dawnych mieszkańców Polski w całej jej różnorodności leżą w tej ziemi. Te miliony tutaj są. Z nami. I teraz chodzi o to, żebyśmy godnie tych zmarłych potraktowali.
Agnieszka Burton

Świat ma 15 km

Czy w jakimkolwiek innym kraju na świecie znajdziemy tyle kapliczek przydrożnych co w Polsce?