Katalog wzajemnych uprzedzeń Polaków i Rosjan pomaga zrozumieć źródła nieporozumień między Polakami i Rosjanami. Książka podsumowuje naukowy projekt „Wzajemne uprzedzenia między Polakami i Rosjanami”, w ramach którego ukazały się m.in.: zbiorowa monografia Dusza polska i rosyjska. Spojrzenie współczesne, a także w polskiej i rosyjskiej wersji językowej Dusza polska i rosyjska (od Adama Mickiewicza i Aleksandra Puszkina do Czesława Miłosza i Aleksandra Sołżenicyna). Materiały do katalogu wzajemnych uprzedzeń Polaków i Rosjan; socjologiczne i psychologiczne studium o polskim i rosyjskim „zaprogramowaniu kulturowym” pt. Polacy i Rosjanie – przezwyciężanie uprzedzeń; tom Komunizm w Rosji i jego polskie interpretacje; publikacja Moskwicin-Moskal-Rosjanin w dokumentach prywatnych. Portret. Wydano również tłumaczenie Idei rosyjskiej Władimira Sołowjowa, oraz Wiktora Jerofiejewa Encyklopedię duszy rosyjskiej. Romans z encyklopedią.
Katalog wzajemnych uprzedzeń Polaków i Rosjan uwidacznia, jakie wydarzenia historyczne i jakie pojęcia stanowią kość niezgody między tymi narodami. Są one wytłuszczone w kolejnych tekstach i całościowo skatalogowane w indeksie książki. Warto wspomnieć również o dołączonej do książki płycie CD zawierającej obszerną bibliografię, której tematy koncentrują się wokół zagadnień poruszanych w tomie – np. „Polska i Polacy w literaturze rosyjskiej”, „Rosja i Rosjanie w publicystyce polskiej po 1989 r.”, „Polacy o rosyjskim prawosławiu”, „Polak i Polska w rosyjskiej i radzieckiej karykaturze”.
Kluczem do kompleksowej analizy wzajemnych nieporozumień między Polakami a Rosjanami jest świadomość odmiennego „zaprogramowania kulturowego” obu narodów. Jak zauważył przywołany w tekście Andrzeja de Lazariego rosyjski filozof Nikołaj Bierdiajew – „starej kłótni w rodzinie słowiańskiej, kłótni Rosjan i Polaków, nie da się wytłumaczyć jedynie zewnętrznymi siłami historii i przyczynami czysto politycznymi (…). To przede wszystkim waśń dwóch dusz słowiańskich, pokrewnych językowo i antropologicznie, a zarazem tak różnych, niemal przeciwstawnych, nie do pogodzenia, nie potrafiących się porozumieć” (s. 16).
Polacy nie rozumieją pokory Rosjan wobec władzy, Rosjanie zaś „polski honor” utożsamiają z pychą i zadufaniem. My cenimy zachodni indywidualizm i demokrację, Rosjanie natomiast zorientowani są na kolektywizm, a idealnym systemem rządzenia wciąż jest dla nich autokracja. Uświadomienie sobie kontekstu kulturowego, z którego wynikają różniące nas przekonania, a także odmienny stosunek do niektórych wartości, pozwala nie tylko lepiej wyczuć panującą między nami atmosferę wrogości, ale również umożliwia podjęcie prób wyeliminowania negatywnych stereotypów, uprzedzeń i narosłych przez lata przesądów.
By rzetelnie zmierzyć się z opisywaną materią, warto najpierw wniknąć w rozróżnienia definicyjne takich pojęć jak: stereotyp, uprzedzenie, przesąd. Janusz Dobieszewski pokazuje w swoim artykule, w którym miejscu pojęcia te się rozmijają. Jak zaznacza, stereotyp należy do zjawisk z obszaru myśli, natomiast uprzedzenie z obszaru postaw. Stereotyp jest więc „składnikiem poznawczym” uprzedzeń, którymi potem kierujemy się w działaniu (s. 42). Odnosząc te ustalenia do poruszanej w książce problematyki, Dobieszewski pokazuje, jak wielki wkład w tworzenie stereotypów o Rosji mają polskie media utrwalające przekonanie rodaków o „mafijności Petersburga” czy „bandyckości Moskwy”.
